Ziekteperceptie en copingstijl voorspellend voor angst en depressie

Het Common Sense Model (CSM) stelt dat wanneer iemand geconfronteerd wordt met een ziekte of gezondheidsprobleem, deze persoon hier zowel cognitief als emotioneel op reageert, waardoor hij ziektepercepties ontwikkelt. Deze ziektepercepties zijn sturend voor het gedrag dat iemand gaat vertonen. Het CSM zegt dat mensen coping-procedures ontwikkelen, gebaseerd op de ziektepercepties, die dan geëvalueerd worden aan de hand van het succes. Het resultaat hiervan kan zijn dat de coping strategie wordt aangepast en/of dat men andere percepties ten opzichte van de ziekte aan gaat nemen (zie ook http://www.psychfysio.nl/Leventhal1999/). Het CSM koppelt dus de relatie tussen cognitieve en emotionele representaties van de ziekte en coping strategieën aan elkaar. Het gebruik van de CSM om psychologische uitkomsten te verklaren, roept bij onderzoekers nog vragen op over de rol van coping. De meest gebruikte vragenlijsten in de literatuur om ziektepercepties vast te leggen zijn de Illness Perception Questionnaire-Revised (IPQ-R) en de Illness Perception Questionnaire (IPQ). De IPQ heeft vijf verschillende ziektepercepties:

• identiteit (perceptie van symptomen geassocieerd met de ziekte),
• controleerbaarheid/herstelmogelijkheid van de ziekte,
• waargenomen oorzaken,
• tijdsverloop van de ziekte,
• consequenties van de ziekte en oorzaak van de ziekte.

De IPQ-R voegt hier items aan toe om de samenhang tussen de verschillende percepties (in hoeverre begrijpt de patiënt de ziekte) en emotionele representaties ( in hoeverre leidt de ziekte tot angst of depressie) te onderzoeken. Het doel van dit review is om vast te stellen in hoeverre ziektepercepties en copingstrategieën emotionele uitkomsten als depressie, angst en kwaliteit van leven verklaren bij mensen met een lichamelijke ziekte. Daarnaast is het doel om bewijs te verzamelen van de rol die coping strategieën hierin spelen.

Methode

Geïncludeerde artikelen moeten coping kwantitatief gemeten hebben door middel van de IPQ of de IPQ-R, depressie, angst of kwaliteit van leven meten en informatie bevatten over de relatie tussen ziektepercepties en copingstijlen. De onderzochte populatie moest een lichamelijke aandoening hebben. Correlatie coëfficiënten en andere uitkomsten werden waar mogelijk gebruikt in een meta-analyse.

Resultaten

Er werden 31 artikelen geïncludeerd. Twaalf hiervan onderzochten de cross-sectionele relaties tussen ziekteperceptie, coping en symptomen van depressie. Negen onderzochten de cross-sectionele relaties tussen ziekteperceptie, coping en angst. Acht studies hadden kwaliteit van leven als uitkomstmaat. De gebruikte uitkomstmaten waren grotendeels ziekte-specifiek, waardoor verschillende vragenlijsten werden gebruikt. Ziekteperceptie verklaarde 25-30% van de variantie in emotionele gezondheidsuitkomsten in cross-sectionele studies, voordat coping variabelen werden meegenomen. Percepties over de chroniciteit van het verloop van de ziekte toonde een zwakke relatie met psychische klachten. Het review vond dat wanneer coping en ziektepercepties mee werden genomen in een regressiemodel, dat coping variabelen sterkere voorspellers van de uitkomsten waren dan de ziektepercepties. Vooral behavioural disengagement, ventileren van emoties en ontkenning hadden de sterkste relatie met psychische problemen.

Opmerkingen samenvatter

Ziektepercepties en copingstijlen spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van depressie, angststoornissen of een verminderde kwaliteit van leven bij een lichamelijke ziekte. Zoals vaker aangetoond blijken negatieve of ontwijkende copingstijlen de sterkste voorspellers te zijn voor psychische klachten. Het vermijden van een dergelijke copingstijl zou succesvol kunnen zijn in de behandeling van deze mensen. In dit review waren zeer uiteenlopende lichamelijke ziektes geïncludeerd en de auteurs suggereren dan ook dat bij verschillende ziektebeelden verschillende copingstijlen effectief zouden kunnen zijn. Bij kortdurende of niet-ernstige ziektes zou een ontwijkende copingstrategie best geschikt kunnen zijn. Hoewel de theorie zegt dat copingstijlen worden beïnvloed door ziektepercepties, blijkt uit dit review dat dit waarschijnlijk niet het geval is, of het vindt zo snel plaats dat het nauwelijks los van elkaar te meten is.