Vliegwieltraining in het verpleeghuis

Vliegwieltraining, een vorm van spierkrachttraining afkomstig uit de ruimtevaart, kan het valrisico van ouderen verminderen. Dat concluderen Poolse onderzoekers. Ze lieten twintig lichamelijk inactieve verpleeghuisbewoners zes weken lang met een vliegwielapparaat trainen.

Ruimtevaartorganisaties NASA en ESA ontwikkelden deze trainingsvorm om astronauten in gewichtsloze ruimtes te laten trainen. Om zo het verlies van spiermassa enigszins te beperken. Aan het vliegwiel zit een koord. Als daaraan getrokken wordt, gaat het wiel roteren. Tijdens de versnelling van het vliegwiel bouwt er weerstand op. Wanneer het koord volledig uitgetrokken is, houdt het vliegwiel zijn snelheid en trekt het koord automatisch terug, zoals bij een jojo. Met excentrische kracht kan het vliegwiel tijdens de teruggaande beweging afgeremd worden. Hierdoor ontstaat een excentrische overload.

Er is wetenschappelijk bewijs uit de sport dat vliegwieltraining effectiever is dan traditionele krachttraining. Maar vooralsnog zijn er, volgens de auteurs van dit artikel, geen studies naar het effect van vliegwieltraining bij verpleeghuisbewoners.

Methode

Zes vrouwen en veertien mannen van gemiddeld 76 jaar werden willekeurig verdeeld over twee groepen. Drie vrouwen en zeven mannen in elke groep. De deelnemers in de trainingsgroep trainden zes weken lang, tweemaal per week, met een vliegwieltrainingsapparaat. Elke trainingssessie begon met een warming-up van vijf minuten op een fietsergometer en een paar langzame cycli met het vliegwielapparaat. De deelnemers trainden vervolgens de flexoren en extensoren van de knie en elleboog. Elke oefening in drie sets met een pauze van twee minuten tussendoor. Gedurende de gehele trainingsperiode was de belasting constant. Tien kilo voor de elleboog en twintig  kilo voor de knie. Het aantal cycli werd wel geleidelijk verhoogd gedurende de trainingsweken. Het bereik van de beweging was voor elke oefening ongeveer 60 graden. De deelnemers in de controlegroep kregen geen interventie.

Uitkomstmaten waren:

• Activiteiten van het Dagelijks Leven (ADL). Aan de hand van een vragenlijst keken de onderzoekers in hoeverre de deelnemers zelfstandig waren in het wassen en aankleden, persoonlijke hygiëne en verzorging, toiletgang, functionele mobiliteit en eten.
• Chair Stand Test. Gedurende 30 seconden met de armen over de borst gevouwen, herhaaldelijk opstaan en gaan zitten. Het aantal keren opstaan is de uitkomstmaat.
• Biceps Curl Test. Herhaaldelijk een gewicht van 2,27 kg (vrouwen) of 3,63 kg (mannen) omhoog brengen. Het aantal keer binnen 30 seconden is de uitkomstmaat.
• 8-Foot Up-and-Go test. Opstaan vanuit een stoel acht foot (2,44 m) lopen, omdraaien, teruglopen en gaan zitten. De benodigde tijd is de uitkomstmaat.
• Loop- en balansgedeelte van de Performance- Oriented Mobility Assessment (POMA) (Tinetti Test)
• Maximale spierkracht onder de trainingscondities met het vliegwiel. De deelnemers mochten eerst oefenen om de beweging goed uit te voeren. De gemeten parameters (kracht, bewegingsbereik, enz.) werden geregistreerd door een computer. Op een scherm konden de deelnemers hun prestaties volgen. De maximale kracht, bereikt tijdens een volledige cyclus, uitgedrukt in Newton, gebruikten de onderzoekers voor verdere analyse.

Alle uitkomstmaten werden voorafgaand aan de interventieperiode en na zes weken gemeten.

Resultaten

Na zes weken hadden de ouderen in de trainingsgroep statistisch significant meer spierkracht in alle getrainde spiergroepen in vergelijking met de beginmetingen. De maximale spierkracht, gemeten met het vliegwielapparaat was 37,1-69,1% toegenomen. Ook de spierkracht gemeten met de Chair Stand Test (+ 40,6%) en de Biceps Curl Test (+ 23,3%) waren statistisch significant toegenomen.

De effectmaten van de krachttesten varieerde van 1,14 tot 3,95. Een effectmaat van hoger dan 0,8 betekent dat een interventie een groot effect heeft. Een effectmaat van meer dan 1,3 geldt als een zeer groot effect.

De testscores op het loopgedeelte (+18,6%,) en het balansgedeelte (+29%) van de POMA, en op de 8-Foot Up-and-Go test (+12,8%) verbeterden significant. Met effectmaten van 1,2 en hoger.

De training had geen effect op de ADL-zelfstandigheid. De deelnemers vonden de training leuk. Niemand raakte geblesseerd of kreeg een ander gezondheidsprobleem ten gevolge van de training.

Discussie en conclusie

Vliegwieltraining is een zeer effectieve manier om spierkracht bij inactieve verpleeghuisbewoners te verbeteren. Het effect van deze trainingsvorm is groter dan van traditionele weerstandstraining. Ook het evenwicht en de functionele mobiliteit profiteren van vliegwieltraining. Dat maakt deze oefenvorm een geschikte interventie voor valpreventie.

Het feit dat deelnemers op een scherm hun prestaties konden aflezen, werkte extra motiverend, volgens de onderzoekers. Dit gaf de training een competitie-element. Deelnemers konden hun voortgang bijhouden en vergelijken met de andere deelnemers.

Dat de interventie niet tot een verbetering van de ADL-zelfstandigheid leidde, is te verklaren door het plafondeffect. Bij aanvang hadden alle twintig proefpersonen al een redelijk hoge score.

Er komt de laatste jaren steeds betere apparatuur op de markt. Vliegwieltraining kan een mooie aanvulling zijn op het huidige beweegaanbod in verpleeghuizen. Het is goed in te passen in de dagelijkse bezigheden.

Bron: Naczk, M., Marszalek, S., Naczk, A. (2020). Inertial Training Improves Strength, Balance, and Gait Speed in Elderly Nursing Home Residents. Clinical Interventions in Aging:15;177-184. DOI https://doi.org/10.2147/CIA.S234299

Foto bij artikel door Picsfive / Sutterstock