Vermoeidheid bij chronische ziektes is niet ziektespecifiek

Ernstige vermoeidheid komt vaak voor bij mensen met een chronische ziekte. Geschat wordt dat de prevalentie tussen de 40% en 74% ligt. Mensen met ernstige vermoeidheid rapporteren meer beperkingen in fysiek, sociaal en mentaal functioneren dan mensen zonder vermoeidheid. Zij beschrijven vermoeidheid als een van de meest beperkende symptomen van hun ziekte.
Er zijn modellen ontwikkeld voor ziekte-specifieke vermoeidheid. Er wordt vaak gesproken van ‘vermoeidheid na een CVA’ of ‘vermoeidheid bij MS’, maar de relatie tussen vermoeidheid en de onderliggende somatische processen van de specifieke ziektes ontbreken vaak of zijn zwak.
Studies naar vermoeidheid die niet alleen kijken naar de relatie met somatische afwijkingen, maar ook naar het gedrag van de patiënt en andere symptomen, laten betere resultaten zien. Dit heeft geleid tot cognitief-gedragsmatige modellen. De meeste modellen benoemen een vaak somatisch proces als oorzaak van de  vermoeidheid, gecombineerd met andere factoren die geassocieerd zijn met de vermoeidheid, zoals demografische variabelen, symptomen, psychosociale factoren en aspecten van iemands dagelijks functioneren.
Het is mogelijk dat de somatische symptomen bij chronische ziektes niet direct de oorzaak zijn van de vermoeidheid. Het lijkt dat vermoeidheidsgerelateerde factoren overeenkomen bij verschillende ziektes en dus niet ziekte-specifiek zijn. Als dat zo is, heeft dat implicaties voor zowel het vaststellen als het behandelen van de vermoeidheid. Als vermoeidheidsgerelateerde factoren hetzelfde zijn bij verschillende chronische ziektes is het wellicht mogelijk om de uitkomsten bij verschillende ziektes te generaliseren. Dit kan leiden tot een transdiagnostische behandeling, waarbij de basis is dat de (neuro)biologische mechanismes een algemene reactie zijn op ziekte in een substantiële subgroep patiënten.

In deze studie analyseren de onderzoekers de data van mensen die leiden aan 15 verschillende maar veel voorkomende chronische aandoeningen die leiden tot langdurende beperkingen. Het doel van deze studie was om vast te stellen in hoeverre de variantie in de ernst van de vermoeidheid verklaard kan worden door:

1. De specifieke ziekte.
2. Algemene factoren geassocieerd met vermoeidheid bij verschillende chronische ziektes.
3. De interactie tussen deze factoren en specifieke ziektes.

Methode

Een belangrijk inclusiecriterium van de studies was dat de vermoeidheid gemeten moest zijn met de Checklist Individual Strength (CIS). De volgende gegevens werden vastgelegd:

• Demografische variabelen
• Ernst van de vermoeidheid (met de subschaal op de CIS)
• Concentratieproblemen (subschaal op de CIS)
• Verminderde motivatie (subschaal op de CIS)
• Verminderde activiteit (ook op een subschaal van de CIS)
• Depressieve symptomen (Beck Depression Inventory for Primary Care (BDIPC)) of de Symptom Checklist (SCL-90)
• Slaapstoornissen en verstoord slaap-waak-patroon (Sickness Impact Profile-8 (SIP-8)).
• Pijn (Health Survey Short Form-36 (SF-36))
• Fysiek functioneren (subschaal van SF-36)
• Zelf-effectiviteit ten opzichte van vermoeidheid (Self-Efficacy Scale (SES))

Het risico op bias werd vastgelegd op selectie van participanten, nauwkeurigheid van de medische diagnose en sample size (laag risico bij >100, hoog risico bij <50).

Resultaten

Gegevens van 15 studies met in totaal 1696 patiënten met chronische ziektes en stoornissen die langdurige beperkingen veroorzaken werden geanalyseerd. Meer dan de helft van de patiënten rapporteerden vermoeidheidsscores boven de grens van ernstige vermoeidheid.
Het type chronische ziekte verklaarde 11% van de variantie in de ernst van de vermoeidheid. Dit nam toe tot 55% wanneer transdiagnostische factoren toegevoegd werden aan het model. Deze factoren waren: vrouwelijk geslacht, leeftijd, motivationele en concentratie problemen pijn, slaapstoornissen, fysiek functioneren, verminderde activiteit en lagere eigen-effectiviteit ten aanzien van de vermoeidheid. De voorspelde variantie nam toe naar 61% wanneer interactie tussen factoren werd toegevoegd.
In 5 van de 15 ziektes was jongere leeftijd geassocieerd met grotere mate van vermoeidheid. Bij de meerderheid van de ziektes was pijn significant gerelateerd aan de ernst van de vermoeidheid; meer pijn was gecorreleerd met meer vermoeidheid. Dit gold ook voor concentratieproblemen. Bij de helft van de ziektes was verminderde activiteit geassocieerd met meer vermoeidheid, slaapstoornissen en zelf-effectiviteit.

Conclusie en opmerkingen

De ernst van vermoeidheid bij chronische ziektes wordt vooral verklaard door factoren die bij verschillende diagnoses voorkomen en niet zozeer door ziekte-specifieke factoren. Verminderde motivatie, pijn, beperkingen in fysiek functioneren, concentratieproblemen, verminderde activiteit, slaapstoornissen en eigen-effectiviteit bleken bepalender voor de ernst van de vermoeidheid dan de achterliggende specifieke somatische problemen.
De auteurs suggereren dat ernstig vermoeide patiënten met verschillende chronische ziektes waarschijnlijk baat hebben bij een aanpak voor de vermoeidheid die zich vooral richt op wat de individuele patiënt nodig heeft, en niet zozeer op een specifieke ziekte.