Vaststellen disfunctionele gedachten over slaapproblemen bij chronische pijn

De overtuigingen en gedachten ten aanzien van slapen kunnen leiden tot de ontwikkeling en het in stand houden van slaapstoornissen. De belangrijkste hypothese in deze theorie is dat disfunctionele overtuigingen over slaap de emotionele reacties verergeren, de cognitieve en fysiologische arousal verhogen en paradoxaal slaapgedrag stimuleren. Deze disfunctionele overtuigingen correleren met insomnia. De Dysfunctional Beliefs and Attitudes about Sleep (DBAS)schaal is ontwikkeld als onderzoeksinstrument om deze gedachten in kaart te brengen. Een hogere score op de DBAS is geassocieerd met een ernstiger mate van insomnia, angst en depressie. Als bij een therapeutische behandeling de score op de DBAS afnam, verbeterde zowel de subjectieve als de objectieve slaap efficiëntie. Dit impliceert dat een interventie op de overtuigingen een logische stap zou zijn bij slapeloosheid. Ook de relatie tussen pijn en slaap kan een rol spelen bij insomnia, door cognitieve gedragsmechanismen die gepaard gaan met pijngerelateerde slapeloosheid. Bij pijnlijke aandoeningen is de score op de DBAS ook verhoogd. Van de mensen met chronische pijnklachten die ook leiden aan slapeloosheid, gelooft het merendeel dat slaapproblemen een secundair symptoom van pijn zijn. Uit klinisch onderzoek blijkt dan pijnpatiënten er bijvoorbeeld van overtuigd zijn dat ze niet comfortabel in bed kunnen liggen door de pijn, dat de pijn ze wakker houdt en dat ze niet goed met de pijn kom kunnen gaan als ze niet goed slapen. Dergelijke gedachten over pijn zijn significant geassocieerd met slechter doorslapen. Momenteel is er nog geen meetinstrument dat deze overtuigingen over slaap in de context van chronische pijn kan meten. In deze studie bekijken de onderzoekers of een nieuw ontwikkelde schaal, de 10-item Pain-Related Beliefs and Attitudes about Sleep (PBAS) schaal hier geschikt voor is.

Methode

De vragenlijst werd getest bij vier verschillende onderzoeken bij mensen met chronische pijn en insomnia. In de eerste sample bij 137 mensen werd de PBAS afgenomen samen met gevalideerde lijsten over slaap, pijn en psychologische karakteristieken. In de tweede sample werd de lijst bij 26 mensen twee weken achter elkaar afgenomen om de test-hertest betrouwbaarheid vast te stellen. De derde sample bestond uit 20 mensen die een vier weken durende cognitieve gedragstherapie kregen om de sensitiviteit voor verandering van de vragenlijst vast te stellen. In de vierde sample kregen 60 patiënten net als in sample 1 de PBAS naast andere vragenlijsten, maar dan bij mensen met chronische pijn met en zonder insomnia en uit een andere regio in Groot-Brittannië om de generaliseerbaarheid vast te stellen. Alle deelnemers waren volwassenen met chronische pijn, die geïncludeerd werden via pijnklinieken.

De PBAS is een vragenlijst met 10 items over de overtuigingen over het verband tussen pijn en slaap. De items waren als volgt geformuleerd (vrije vertaling uit het Engels, dus NIET gevalideerd):

1. Mijn slapeloosheid is grotendeels het gevolg van de pijn en ik kan er niets aan doen.
2. Met de pijn kan ik nooit comfortabel in bed liggen.
3. De pijn is er altijd wanneer ik probeer een nacht lekker te slapen.
4. Als ik pijn heb, kan ik niet in slaap komen, hoe hard ik het ook probeer.
5. Ik weet dat ik niet de hele nacht door kan slapen omdat ik wakker wordt door de pijn.
6. Ik raak erg geïrriteerd als ik wakker word van de pijn.
7. Als ik niet goed slaap wordt mijn pijn de volgende dag erger.
8. Ik kan niet goed met de pijn omgaan als ik niet goed slaap.
9. Ik kan niet goed slapen, tenzij ik van de pijn af kom.
10. De slapeloosheid verstoort een van mijn weinige onderbrekingen van de pijn.

De items werden vastgesteld vanuit eerdere onderzoeken en reflecteren de meest voorkomende gedachten bij de patiëntenpopulatie.

Naast de PBAS werden ook de volgende vragenlijsten afgenomen:

• DBAS: om algemene gedachten en overtuigingen ten opzichte slaap in kaart te brengen
• Anxiety and Preoccupation about Sleep Questionnaire (APSQ): angst gerelateerd aan slap
• Insomnia Severity Index (ISI): mate van slapeloosheid
• Brief Pain Inventory (BPI): mate van pijn
• Short Form – McGill Pain Questionnaire (SF-MPQ): mate van pijn en in hoeverre de pijn verstorend werkt

Resultaten

De PBAS toonde een goede betrouwbaarheid met adequate interne consistentie en temporele stabiliteit. De totale score van de PBAS correleerde met de bestaande meetmomenten van de ernst van de slapeloosheid. De PBAS bleek een betere voorspeller van de ernst van de slapeloosheid bij deze pijnpopulaties dan de DBAS. Ook bleek de lijst een goede voorspeller te zijn van verstoringen door de pijn, beter dan pijnintensiteit. De schaal bleek gevoelig voor behandeling; een significante vermindering in PBAS werd geobserveerd bij chronische pijnpatiënten na cognitieve gedragstherapie. De vermindering op de PBAS correleerde met een vermindering in de ernst van de slapeloosheid en verstoring door de pijn.

Opmerkingen

Fysiotherapeuten die werken met patiënten met chronische pijn doen erg goed aan te vragen naar slaapprobleem. Slaapproblemen kunnen de chronisch pijn verergeren of onderhouden. Bij slaapproblemen kan de fysiotherapeut adviezen geven over slaap hygiëne. Daarnaast kan hij aandacht schenken aan disfunctionele gedachten die de patiënt heeft over slapen in relatie tot chronisch pijn. De PBAS biedt de fysiotherapeut een beginpunt om de disfunctionele gedachten te achterhalen en een gesprek op gang te brengen.