Valrisico bij ouderen verminderen door dansante elementen te integreren binnen de fysiotherapie

Vallen kan ernstige complicaties geven bij ouderen. Vallen is geassocieerd met grote economische, sociale en humane kosten. Preventie is daarom belangrijk. Fysiotherapie kan helpen bekende risicofactoren voor vallen te verminderen zoals te weinig fysiek bewegen, zwakke spierkracht, en stoornissen in het looppatroon en/of de balans. Ook angst voor vallen is een risicofactor, zeker als de oudere daardoor minder gaat bewegen. Een recente Cochrane review uit 2015 toont dat een fysiek trainingsprogramma gericht op het verbeteren van kracht, evenwicht en mobiliteit de meest effectieve interventie is om het risico van vallen bij ouderen te verminderen. Vooral als deze interventie in groepen geven worden. Ook Tai Chi wordt in deze review genoemd als werkzame interventie. Dansant bewegen lijkt in zekere mate op Tai Chi in die zin dat het 3D bewegingen zijn. Dit bijvoorbeeld in tegenstelling tot gangbare krachttraining of mobiliserende oefeningen. Mogelijk is dansant bewegen echter laagdrempeliger voor ouderen dan Tai Chi.

Er zijn diverse onderzoeken die aantonen dat fysieke dansactiviteiten bij ouderen belangrijke aspecten van het fysieke functioneren verbetert, zoals cardiorespiratoir uithoudingsvermogen, motorische wendbaarheid, mobiliteit, balans, en kracht van de onderste extremiteiten. Kortom het verbetert dezelfde aspecten waar fysiotherapeuten zich doorgaans op richten. Maar passen elementen van dansant bewegen dan binnen een fysiotherapeutische context? Fysiotherapeuten ontlenen vaak bewegingen vanuit andere domeinen om hun fysiotherapeutische doelen te behalen. Ze laten bijvoorbeeld patiënten met een bal gooien/mikken, met een bal schieten of dribbelen, hardlopen, huppelen of zetten badminton in om de snelheid en reikwijdte van de bovenste extremiteit te trainen. Het doel daarbij is dan niet de patiënt een sport aan te leren, maar ze zetten deze aan de sport ontleende beweging in om fysiotherapeutische doelen op stoornis of activiteiten niveau te behalen. Waarom dan niet het rijtje uitbreiden met elementen van dansant bewegingen? Ook nu gaat het er niet om om de patiënt te leren dansen, maar om welomschreven fysiotherapeutische doelen, zoals evenwicht, mobiliteit van de wervelkolom, coördinatie etc., te behalen.

De vraag is welke vorm van dans voor fysiotherapeutische doelen ingezet kan worden. Ouderen geven aan dat ze het lastig en frustrerend vinden om bepaalde danssequenties, ‘danspasjes’, aan te leren. Dat pleit ervoor om dansante elementen te introduceren die minder extern gedicteerd zijn, maar meer ruimte voor eigen bewegingsimprovisatie laten. Een dans stijl die hier veel ruimte geeft is contemporary dance, waar ook de methodiek van Laban/Bartenieff onder vallen. De patiënt kan zich dan laten inspireren door de muziek en zelf allerlei herstel bevorderende bewegingen exploreren. Iedere patiënt binnen zijn eigen grenzen van belastbaarheid. Onderzoek van Coubard (2011) toont dat zes maanden contemporary dance het snel verplaatsen van de aandacht verbetert, Tai Chi had dit effect niet. Snel de aandacht kunnen verplaatsen reduceert het risico op vallen. Een ander onderzoek van Coubard (2014) liet zien dat één maand contemporary dance bij ouderen de posturele controle verbetert, wat eveneens het risico op vallen kan verminderen.

De auteurs van dit artikel zetten deze denktrant door en deden ook een onderzoek naar het effect van contemporary dance op de factoren die het valrisico verhogen bij ouderen.

Methode

Aan dit onderzoek deden 38 ouderen mee. Interessant is dat het programma, op advies van ouderen, zo opgezet was dat de deelnemers drie sessies de tijd hadden om te beslissen of ze mee wilden doen. 7 van de 45 deelnemers besloten om niet meer mee te doen, 38 ouderen (in drie groepen) gingen wel door. Het waren op één na allemaal vrouwen. De gemiddelde leeftijd was 77 +/- 8 jaar. Het programma duurde 8 weken, met daarin 2 maal per week 90 minuten dans. De deelnemers moesten ouder dan 60 jaar zijn en zelfstandig wonen. Ze moesten naar de training kunnen komen, maar de mate van fysieke beperking vormde verder geen exclusie criterium omdat contemporary dance juist op ieders eigen niveau uitgevoerd kan worden. De sessies werden gratis aangeboden. In essentie bestond de structuur uit een relatief gangbare warming-up en een cooling down met daartussen de contemporary dance interventie. Doorgaans is daarbij eerst aandacht voor diverse vormen van lokaal en/of totaal bewegen op muziek (bijvoorbeeld egale armcirkel maken), en daarna werd er op een thema al bewegend vrij op de muziek geïmproviseerd.

Vooraf en na 8 weken werden de volgende metingen gedaan:

• Fysieke activiteit: International Physical Activity Questionnaire (IPAQ).
• Lopen en balans: Timed up and go (TUG).
• Val eigen-effectiviteit: Falls efficacy scale-international (FES-I).
• Depressie: Geriatric depression scale (GDS).

Resultaten

Op alle variabelen treden significante verbeteringen op. De gerapporteerde fysieke activiteiten die mild tot stevig inspannend waren, namen toe. De tijd dat men doordeweeks zit nam significant af. De depressie score neemt af en het vertrouwen om met de dreiging van vallen om te gaan neemt toe. Fysiek wordt de ‘Timed Up and Go’ sneller uitgevoerd.

Opmerking samenvatter

Fysiotherapie is rijp voor een verbreding van haar bewegingsrepertoire. Bewegen laten ondersteunen door muziek is al een mooie stap, een stap verder is om de patiënt – na analyse van het bewegingsprobleem – elementen van dansant bewegen aan te bieden. De fysiotherapeut blijft daarbij een fysiotherapeut met een scherp oog voor stoornissen en beperkingen en de belastbaarheid van de patiënt. Bij het behandelen van patiënten met Parkinson is de schroom om dansant bewegen met een fysiotherapeutisch doel in te zetten al overwonnen. Psychfysio gaat echter een stap verder en heeft voldoende evidentie gevonden, en ervaring opgedaan, dat dansante elementen ook heilzaam ingezet kunnen worden bij de behandeling van patiënten met chronische pijn. Op dit moment loopt een pilot met de naam ‘dans-je-vrij-van-pijn’. Daarbij wordt in samenspraak met 26 patiënten met chronische pijn een protocol ontwikkelt van 16 lessen van 90 minuten. Per les staat beschreven welke verbale introductie (10 minuten) de fysiotherapeut kan doen op het gebied van pijn, bewegen en emotie, gevolgd door een opbouw van oefeningen die op muziek uitgevoerd worden en die altijd geïntegreerd totaal-bewegen tot thema hebben. Bij de oefeningen wordt ook een tijdpad gegeven en een concreet voorstel voor muziek gedaan.  Op deze wijze kan de fysiotherapeut, na enige scholing, direct van start gaan met een beweeggroep. Het protocol wordt beschikbaar gesteld aan deelnemers van de cursus Dansante fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff. Bovendien wordt er een website beschikbaar gesteld waar patiënten de les, instructies en aandachtspunten nog een keer kunnen nazien.

Makkelijker en meer compleet kunnen we het voor fysiotherapeuten niet maken. Dus heb je zin om deze leuke en zinvolle manier van bewegen te integreren binnen je fysiotherapeutische behandeling meld je dan aan bij de cursus Dansante fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff.