Valpreventie in de eerstelijn

Ouderen die sporten kunnen hun risico op een val met meer dan een derde verminderen in vergelijking met leeftijdsgenoten die een sedentaire leefstijl hebben. Dat blijkt uit een literatuuronderzoek naar oefeninterventies gericht op valpreventie. Trainingen die gericht zijn op het verbeteren van het evenwicht, de coördinatie, de mobiliteit en de flexibiliteit kunnen allemaal helpen om het risico op vallen te verminderen, zo blijkt uit deze studie. Een combinatie van verschillende soorten oefening heeft het grootste effect, ook bij ouderen die al een hoog valrisico hebben.

De auteurs includeerden alleen studies waaraan zelfstandig wonende ouderen van zestig jaar en ouder meededen en waarbij de interventie werd vergeleken met een controlegroep.

Resultaten

De onderzoekers analyseerden 59 studies met bij elkaar opgeteld bijna 13000 deelnemers. Ze vonden sterk bewijs dat oefeninterventies het aantal vallen met 23 procent kunnen verminderen ten opzichte van de controlegroepen. Er was geen verschil tussen individuele interventies en trainingen in groepsverband. Het maakte niet uit of deelnemers ouder dan 75 jaar waren of bij voorbaat al een hoog risico hadden. Het effect was in deze groepen even groot. In absolute zin was de vermindering van het aantal vallen in de risicopopulaties groter.

Als de ouderen onder begeleiding van een fysiotherapeut of andere zorgprofessional trainden, was het effect groter (4511 deelnemers, 25 studies, 31% minder vallen) dan wanneer de trainer niet in de gezondheidszorg werkte (8470 deelnemers, 34 studies, 18% minder vallen).

Functionele oefeningen, met als doel mensen steviger op de been te laten staan tijdens de dagelijkse activiteiten zoals wassen en aankleden, in combinatie met evenwicht- en krachtoefeningen, hadden het grootste effect. Het aantal valpartijen daalde met 34 procent (1374 deelnemers, 11 studies). Balansoefeningen in combinatie met functionele oefeningen verminderden het aantal vallen met 24 procent (7920 deelnemers, 39 studies). Tai Chi deed het aantal vallen dalen met negentien procent (2655 deelnemers, 7 studies). De onderzoekers beschikten over onvoldoende gegevens om te bepalen of interventies die alleen bestaan uit krachttraining, wandelprogramma’s of dans het risico op vallen zouden kunnen verminderen.

Discussie en conclusie

De auteurs hebben begin vorig jaar een studie in de Cochrane Library gepubliceerd. Dit literatuuronderzoek is daar een update van en versterkt het eerdere bewijs. Het bewijs dat oefeninterventies vallen bij ouderen kunnen voorkomen is sterk. Oefenprogramma’s waarin evenwicht- en krachtoefeningen gecombineerd worden met functionele oefeningen, hebben het grootste effect.

Naast beweeginterventies kunnen ook andere preventieve maatregelen nodig zijn. Stoornissen in het evenwicht, het looppatroon en de spierkracht zijn weliswaar de belangrijkste risicofactoren voor vallen. Maar bijna altijd in combinatie met één of meerdere andere risicofactoren, zoals medicatiegebruik, slechte visus, onveilig schoeisel, duizeligheid en vestibulaire aandoeningen, de inrichting van de woning, ondervoeding en dergelijke. Bij de preventie van vallen kunnen daarom meerdere disciplines betrokken zijn. Een multifactoriële aanpak, waarbij meerdere onderliggende risicofactoren tegelijk worden aangepakt, heeft de meeste kans van slagen. De inhoud van de interventie hangt dan af van de geïdentificeerde valrisicofactoren. Volgens de richtlijn Preventie van valincidenten bij ouderen moet er in ieder geval een interventie gericht op bewegen in zitten.

Vanaf de website van VeiligheidNL is een uitgebreid scoreformulier te downloaden. Dit formulier is een handig hulpmiddel. In de eerste plaats bedoeld voor praktijkondersteuners van huisartsen. Maar ook voor fysiotherapeuten is dit goed te gebruiken om risicofactoren te inventariseren. In de analyse staan ook aanknopingspunten voor adviezen en doorverwijsmogelijkheden.

Om een keuze te kunnen maken welke beweeginterventie het meest geschikt is voor een individuele patiënt, heeft VeiligheidNL heeft een handige keuzehulp. Daar staat informatie over welke programma’s gericht zijn op het verbeteren van evenwicht, mobiliteit en spierkracht, welke ook geschikt zijn voor zeer kwetsbare ouderen, of er voorlichting over andere risicofactoren zoals visus en voeding aan de orde komt, waar het leren van valtechnieken en het leren opstaan aan de orde komt of het verminderen van valangst.

Conclusie, met grote zekerheid is te zeggen dat goed opgezette trainingsprogramma’s het aantal valpartijen bij zelfstandig wonende ouderen kunnen verminderen. Houd er echter wel rekening mee dat er ook andere factoren een rol kunnen spelen bij vallen en dat de fysiotherapeut daarbij met andere disciplines in de eerstelijn kan samenwerken.