Valpreventie door exergamen begeleid door fysiotherapeut

Lichamelijke oefeningen in een virtuele omgeving, oftewel exergames, kunnen het evenwicht verbeteren, en pijn en valangst verminderen bij ouderen die in een verzorgingshuis wonen. Bovendien blijken exergames kosteneffectief, dat wil zeggen: de kosten van de interventie staan in een redelijke verhouding tot de opbrengst (minder vallen). Dat blijkt uit een onlangs gepubliceerde Britse studie in BMC Medicine.

Er is voldoende wetenschappelijk bewijs dat interventies gericht op het verbeteren van balans en kracht het aantal valpartijen van zelfstandig wonende ouderen aanzienlijk kan verminderen. Deze interventies zijn ook kosteneffectief. Of datzelfde ook voor instellingen geldt, daar is veel minder onderzoek naar gedaan. Om die reden zijn Britse onderzoekers een gerandomiseerd gecontroleerde trial gestart in achttien verzorgingshuizen verspreid over Engeland.

Kracht- en balansoefeningen moeten op maat zijn, en bovendien steeds moeilijker worden, willen ze effectief zijn. Meer dan drie keer per week oefenen heeft een groter effect. Maar dat is kostbaar en mogelijk te duur voor veel ouderen. Daarnaast kan het herhalen van oefeningen saai zijn, waardoor mensen ontmoedigd worden en kunnen afhaken. Daarom lijken exergames, waarin actieve video games het spelelement combineren met oefeningen geschikt om ouderen meer te laten oefenen. Games zijn uitdagend, entertainend en leuk. Daardoor is de therapietrouw groter. Een hoger level kunnen behalen, punten krijgen, feedback over de voortgang, en een competitie-element wanneer er met andere spelers wordt gespeeld, dragen ook bij aan de motivatie op de langere termijn.

Methode

In deze studie volgden 56 ouderen, onder begeleiding van een fysiotherapeut of een assistent, een exergameprogramma met kracht- en balansoefeningen. De controlegroep van 50 personen kreeg van een fysiotherapeut voorlichting over valpreventie en een folder met kracht en balansoefeningen om zelf twaalf weken mee aan de slag te gaan. Om te voorkomen dat de deelnemers in de controlegroep zouden afhaken, kregen ze de toezegging dat ze na de twaalf weken ook aan het exergameprogramma mochten deelnemen.
De exergame was een spel gebaseerd op het OTAGO oefenprogramma en op het Falls Management Exercise Programme (FaME). Deze oefenprogramma’s hebben zich al bewezen wat betreft valpreventie. Software ontwikkelaars hebben de game samen met ouderen en therapeuten ontwikkeld. In de studie speelden de deelnemers drie keer per week de game. Een 3D bewegingstracker nam de bewegingen van de speler waar. De game gaf de gebruiker verbaal of ondertiteld feedback over juiste bewegingen. Er kon voor verschillende spelletjes gekozen worden met verschillende moeilijkheidsgraad.

Resultaat

Na twaalf weken gamen scoorde de interventiegroep gemiddeld ruim zes punten hoger dan de controlegroep op de Berg Balance Scale. Ook waren ze minder bang om te vallen, gemiddeld bijna drie punten minder op de valangstlijst en hadden ze minder pijn, gemiddeld zo’n twaalf punten lager op de VAS. Gedurende de twaalf weken moest de deelnemers op een valkalender bijhouden of ze gevallen waren. Na twaalf weken hadden de deelnemers in beide groepen bij elkaar 55 vallen genoteerd. Achtendertig daarvan in de controlegroep en zeventien in de interventiegroep.  In de interventiegroep waren meer eenmalige vallers dan meervoudige vallers. In de controlegroep was dit anders om, dus meer mensen die meerdere keren waren gevallen dan eenmalig.

Per saldo waren er dus meer valincidenten in de controlegroep, omgerekend 3,11 vallen per persoon per jaar, dan in de interventiegroep, omgerekend 1,26 val per persoon per jaar. De kosten van de interventie, het exergamen onder begeleiding van een fysiotherapeut, zijn daarentegen hoger dan de kosten van het alternatief, namelijk eenmalig voorlichting en een folder met huiswerkoefeningen.

In een economische analyse hebben de onderzoekers de kosten (inzet fysiotherapeut) en de effecten (minder vallen) van de twee groepen vergeleken. Daaruit bleek dat het exergamen, vanuit een economisch oogpunt, kosteneffectief was vergeleken met alleen voorlichting van een fysiotherapeut en wat oefeningen in een informatiefolder.

De meningen van de ouderen over het gamen waren over het algemeen positief. Ze vonden het makkelijk, gemiddeld 6,3 op een schaal van één tot zeven, nuttig (gemiddeld 5,9). Ze stonden er positief tegenover (gemiddeld 6,6) en zouden het vaker doen in de toekomst (gemiddeld 5,7). De opkomst van de ouderen die gedurende de studieperiode kwamen gamen was dan ook goed. Echter, de tijd dat ze echt intensief aan het bewegen waren, was gemiddeld 33 minuten per week. Aanzienlijk lager dan de aanbevolen 150 minuten matig intensief bewegen uit de beweegrichtlijnen.

Conclusies

Wat is de optimale intensiteit van het gamen zou moeten zijn, en wat de progressie en de therapietrouw op de lange termijn zijn, dat is niet bekend. De auteurs stellen voor om dit in een komende studie te onderzoeken en ook in een vervolg niet alleen klinische meetinstrumenten,  zoals de Berg Balance Scale, maar ook instrumentele meetinstrumenten voor statische en dynamische balans, en ook andere uitkomstmaten, zoals spierkracht, valrisico, vermoeidheid mee te nemen.
Een exergameprogramma is een acceptabele, effectieve en kosteneffectieve manier om het evenwicht te verbeteren, en pijn, valangst en het aantal valpartijen te verminderen.