Wereldwijd komen slaapstoornissen bij 12% tot 20% voor. Het verloop is vaak chronisch. Slaapproblematiek is een risicofactor voor medische en psychiatrische aandoeningen. Ook binnen een fysiotherapeutische context is slaapproblematiek bij patiënten een probleem: Zie: Fysiotherapeutisch relevante relatie tussen slaap en sportief bewegen. Slaaptekort benadeelt de revalidatie, gelukkig kan de (psychosomatisch) fysiotherapeut er iets aan doen.
Mensen met slaapproblemen hebben een hyperarousal die gekenmerkt wordt door:
- Verhoogt basaal metabolisme,
- Corticale activatie tijdens de slaap,
- Verhoogde lichaamstemperatuur,
- Verhoogde catacholamine niveaus,
- Lagere parasympatische- en hogere sympathische activiteit in rust overdag,
Het functioneren van het autonome zenuwstelsel kan onderzocht worden door de hartfrequentie variabiliteit te analyseren. De hoge frequentie banden in het spectrum zijn geassocieerd met parasympatische activiteit terwijl de lage frequentie banden geassocieerd zijn met de relatieve sympathische activiteit. Traag ademen met een frequentie van 6 per minuut versterkt de Respiratoire Sinus Aritmie (RSA). De RSA verhoogt de cardiale-vagale activiteit en verlaagt de sympathische activiteit. Het vermindert de autonome arousal, vandaar dat ademtraining ook ingezet wordt om het slapen te verbeteren. De auteurs van dit artikel onderzochten het effect van 20 minuten traag ademen op de slaapkwaliteit bij mensen met slaapproblematiek.
Methode
28 jong volwassen vulden de Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) in om de subjectieve slaapkwaliteit te meten. Slaperigheid overdag werd gemeten met de Epworth Sleepiness Scale (ESS). Op basis van deze twee lijsten en een DSM-IV interview werden 14 deelnemers met primaire slaapproblematiek geïdentificeerd. Dat wil zeggen: gedurende 6 maanden meer dan driekeer per week moeilijk in slaap kunnen komen. De overige 14 deelnemers vormden de controle groep van goede slapers.
Na een week een slaaplogboek bijgehouden te hebben werd de slaap kwaliteit tijdens overnachting in een slaaplaboratorium met een miniatuur polysomnograaf vastgelegd. Twee dagen later werd de ademtraining gestart. De ademoefeningen moesten twee weken lang overdag uitgevoerd worden. De training bestond uit 5 minuten spontaan ademen, gevolgd door 5 minuten ademen met een ademfrequentie van 12- of 6 per minuut (afhankelijk van toewijzing). De frequentie werd met een pacer op een computerscherm aangegeven. Daarna volgde 5 minuten rust. Men oefende één type ademfrequentie per week. Per week werd die frequentie op vijf dagen geoefend. In de tweede week oefenden de deelnemers met de andere ademfrequentie. Naast het oefenen overdag moest men net voor het slapengaan 20 minuten continue oefen op de vastgelegde frequentie.
Resultaten
De slechte slapers hadden meer tijd nodig om in slaap te komen, en om slaapstadium 2 te bereiken. De slaap efficiëntie was ook lager (tijd in bed versus slaapduur). De hoge frequentie band was minder sterk aanwezig bij de slechte slapers tijdens de hartfrequentie variabiliteit analyse. Dit wijst op een verlaagde vagale activiteit.
De totale power van de hartfrequentie variabiliteit was tijdens de trainingen met 6 ademhalingen per minuut het hoogst. Belangrijker is dat de slaapkwaliteit in de groep met slaapproblemen verbetert als men voor het slapengaan 20 minuten ademt met een frequentie van 6 ademhalingen per minuut: inslaaptijd, aantal maal dat men wakker werd en de duur van het wakker liggen werd minder, terwijl de slaap efficiëntie toenam. Bij ademen op een frequentie van 12 ademhalingen per minuut zag men deze verbeteringen niet.
Opmerking samenvatter
Slechts slapen is een algemeen herstel belemmerende factor voor patiënten binnen de fysiotherapie. Patiënten die slecht slapen worden volgens dit onderzoek gekenmerkt door een verlaagde vagus activiteit. Traag ademen met een frequentie van 6 ademhalingen per minuten verbetert het autonome functioneren. Als de patiënt dit geoefend heeft en dit vervolgens 20 minuten toepast voor het slapengaan verbetert dat zijn slaapkwaliteit.
Traag ademen kan tot pijnvermindering leiden. Dat is op zich al een reden om hier binnen de fysiotherapie aandacht voor te hebben. Het huidige onderzoek laat zien dat ook de slaapkwaliteit door traag ademen verbetert. Dit is een extra reden om de patiënt traag ademen aan te leren omdat slechte slaapkwaliteit geassocieerd is met meer pijn en vertraagd herstel.
Bron: Tsai, H. J., Kuo, T. B., Lee, G. S., & Yang, C. C. (2015). Efficacy of paced breathing for insomnia: enhances vagal activity and improves sleep quality. Psychophysiology, 52(3), 388-396.
Bron: Peter van Burken
© www.PsychFysio.nl / drs. P. van Burken.
