Tonische nekreflexen nog aantoonbaar bij gezonde volwassenen

De asymmetrische tonische nekreflexen (ATNR) en de symmetrische nekreflexen (STNR) zijn het eerst beschreven door Magnus. Bij de asymmetrische tonische nekreflex strekt de arm waar het hoofd naartoe draait terwijl de andere arm buigt. Bij de symmetrische tonische nekreflex buigen en strekken de beide ellebogen als het hoofd respectievelijk in flexie of extensie gebracht wordt. Het zijn primitieve motorische reflexen die bij pasgeborene nog aanwezig zijn.  Gaandeweg de ontwikkeling moeten deze primitieve reflexen geremd worden om functioneel bewegen (in plaats van reflexmatig bewegen) de ruimte te geven. Althans, zo is de theorie. Het blijkt echter dat de asymmetrische nekreflexen niet geheel verdwijnen. Ze zijn bij gezonde kinderen van negen jaar nog aantoonbaar. Er zijn zelfs aanwijzingen dat sporen van deze reflexen ook bij gezonde volwassenen nog aanwezig zijn. Dat past bij het idee dat ze niet zo zeer onderdrukt, maar geïntegreerd moeten worden tijdens de motorische ontwikkeling. Ze blijven dan een functie houden binnen de volwassen motoriek. Het onderzoek dat bij volwassen is gedaan is echter wat grof van opzet en betrof geen functionele bewegingscontext. Deze tekortkomingen probeerden de auteurs van dit artikel in hun eigen onderzoek naar de aanwezigheid van de tonische nekreflexen bij volwassenen, te voorkomen.

Methode

Aan dit onderzoek deden tien jongvolwassenen mee. De proefpersonen namen in handen en knieën stand plaats. Het hoofd werd vervolgens door een onderzoeker naar links en rechts geroteerd (ATNR), en naar flexie en extensie gebracht (STNR). Elke beweging werd drie keer herhaald en vijf seconden in de eindstand vastgehouden. De bewegingen van het hoofd werden via motion capture gemeten. De uitkomstmaat was de mate waarin flexie en extensie van de ellebogen plaatsvond.

Resultaten

Tachtig procent van de proefpersonen toonde bij rotatie van het hoofd een bewegingspatroon in de ellebogen dat overeenkwam met de asymmetrische tonische nekreflex. Negentig procent van de deelnemers toonde bij flexie/extensie van het hoofd een bewegingspatroon in de ellebogen dat overeenkwam met de symmetrische tonische nekreflex.

Opmerkingen samenvatter

Het effect is aantoonbaar maar klein. Er is ongeveer twee graden verschil tussen de ellebogen bij de asymmetrische nekreflex en vier graden verschil tussen flexie en extensie van het hoofd (STNR). Dat het om een klein effect gaat is maar goed ook. Als het bewegen sterk reflexmatig gedetermineerd zou zijn ontbreekt het binnen het bewegen aan functionele en expressieve vrijheid. Waar het echter om gaat is dat in de volwassen motoriek nog sporen aantoonbaar zijn die verwijzen naar de beide typen tonische nekreflexen. Dat kan betekenen dat deze bewegingspatronen bij gezonde volwassenen een ondersteunende functie hebben. De tonische nekreflexen hebben in die zin twee gezichten. Als ze overmatig sterk aanwezig zijn, zoals na een cerebrovasculair accident (CVA), dan verstoren ze de functionele en expressieve motoriek. Bij gezonde volwassen zijn deze reflexen echter ondersteund binnen de motoriek opgenomen en faciliteren ze waarschijnlijk het functionele bewegen.
Patiënten binnen de fysiotherapie kunnen baat hebben bij het oefenen van deze en andere fundamentele motorisch patronen. Men oefent dan niet een expliciete motorische vaardigheid, maar meer de onderliggende generieke patronen. Het idee is dat als deze ondersteunende patronen weer beter geïntegreerd worden in de motoriek dat daardoor de kwaliteit van het totaal bewegen van de patiënt toeneemt. In die zin zijn er bij het verbeteren van het bewegings- en lichaamsbewustzijn van de patiënt twee strategieën: werken vanuit fundamentele totaal patronen of vanuit meer recent verworven vaardigheden. Beide strategieën kunnen ook tegelijk aangeboden worden. Vooral patiënten waar er een meer algemeen onvermogen rond lichaamsbewustzijn en motorisch bewustzijn is kan het een goede strategie zijn om ook fundamentele totaal patronen te oefenen. Binnen de dansante fysiotherapie wordt dit aangeboden vanuit de Bartenieff methodiek.