Tien minuten mindfulness vermindert kans op (pijn)conditionering

Klassieke conditionering (Pavlov) is een belangrijk leermechanisme. Daardoor kan een aanvankelijk neutrale stimulus uiteindelijk betekenis krijgen. Ook bij pijn speelt klassieke conditionering. Na het herhaald uitlokken van pijn tijdens bijvoorbeeld traplopen, kan het zien van de trap de pijn sensitiviteit automatisch verhogen. Ook fobieën kunnen klassiek geconditioneerd zijn. Benauwdheid kan bijvoorbeeld paniek uitlokken, zoals dit bij paniekstoornis het geval is. En het zien van de straat kan angst oproepen bij iemand met agorafobie. Meer fysiotherapeutisch relevant. Ook kinesiofobie kent elementen van klassieke conditionering. Bij het denken aan bepaalde bewegingen kan automatisch vrees respons ontstaan.
Er zijn therapieën ontwikkeld om disfunctionele geconditioneerde gedragingen uit te doven. Er is echter nog geen preventieve therapie die het verwerven van nieuwe klassieke geconditioneerde responsen voorkomt. De auteurs van dit artikel suggereren dat mindfulness training kan helpen om het klassieke conditioneringsproces te voorkomen. Mindfulness is een mentale staat waarin men op niet reactieve wijze aandacht schenkt aan het huidige moment, met een attitude van acceptatie. Mindfulness is altijd al ingezet als een middel om geconditioneerd gedrag te de-automatiseren. Het zou de stimulus en respons associatie ontkoppelen. Mindfulness kan helpen ongezonde gewoontes te doorbreken door meer aandacht te brengen naar de actuele samenhang tussen gebeurtenissen. Oude verworven samenhangen kunnen dan ‘overschreven’ worden. Er ontstaat een fris bewustzijn van het huidige moment zonder besmet te zijn door oude geconditioneerde gewoontes. Er zijn dus aanwijzingen dat mindfulness de conditionering kan doorbreken, maar er is nog geen studie gedaan naar het voorkomen van conditionering. De auteurs willen daartoe de vertraagde oogknipper conditionering onderzoeken. Ze verwachten dat mindfulness training zorgt dat de oogknipper respons minder snel geconditioneerd wordt.

Methode

Aan deze studie deden 53 studenten mee. Na een moment van rust vulden de deelnemers een mindfulness vragenlijst in. In de drie weken daarna kregen de deelnemers vier individuele sessies van 11 minuten waarin ze mindfulness oefening kregen of actief luisteren. Daarna werden mindfulness vragenlijsten ingevuld. Vervolgens ondergingen de deelnemers de vertraagde oogknipconditioneringstaak. De conditionering van de oogknipperreflex vond als volgt plaats: de deelnemers ondergingen zes conditioneringsblokken gevolgd door een uitdoof blok. Elk conditioneringsblok bestond uit 10 trails. Daarin was in elke trail een toon te horen. In 70% van de gevallen ging dat geluidsignaal gepaard met een luchtpufje op de cornea. De toon werd als eerst gepresenteerd en dan volgde al dan niet het luchtpufje. In de uitdovingsfase werd kreeg men 10 maal diezelfde toon te horen, maar dan zonder het luchtpufje. Er was sprake van een geconditioneerde respons als de proefpersoon met het oog knippende na het horen van de toon, maar nog voor dat er een luchtpufje gegeven was.

Resultaten

De (eenvoudige) mindfulness training bleek inderdaad de toestand van mindfulness te verhogen in tegenstelling tot de actieve luistergroep. Er waren in de mindfulness groep aanzienlijk meer conditioneringstrails nodig voordat voor de eerste keer de geconditioneerde respons optrad, in vergelijking tot de actieve luistergroep. Mindfulness training vertraagt dus het verwerven van de geconditioneerde respons. Mindfulness training verlaagt niet alleen het verschijnen of verwerven van de eerste geconditioneerde respons, maar ook het totale aantal knipperresponsen is door de blokken heen aanzienlijk lager dan in de luistergroep. Nadere analyse laat zien dat de mate van mindfulness gecorreleerd is met het minder snel verwerven van de oogknipper respons. Interessant is dat nadere analyse laat zien dat mindfulness vooral via de aandachtsroute de conditionering doorbreekt en niet via parasympatische effecten. Waarschijnlijk is het zo dat de huidige moment oriëntatie de kans verhoogt dat elk moment als nieuw, uniek en ongeconditioneerd door eerdere ervaringen, wordt ervaren. Door meer nadrukkelijk aanwezig te zijn in het heden, krijgt het geconditioneerde verleden minder kans. Volgens auteurs zijn deze bevindingen relevant omdat mindfulness op die manier kan voorkomen dat slechte gewoontes, zoals drugsgebruik, ontstaan.
Binnen de fysiotherapie betekent dit dat mindfulness training kan helpen om conditionering van de pijn respons te voorkomen. Theoretisch zou daarmee het chronische pijnproces minder kans krijgen. Omdat de interventie kort was is ze ook toepasbaar binnen de fysiotherapie. Het zou betekenen dat voordat een potentieel pijnlijke oefening gedaan wordt de patiënt eerst 10 minuten mindfulness training doet. Dat hoeft niet perse tijdens de behandeling te zijn. De patiënt kan ook gevraagd worden in de wachtkamer 10 minuten de mindfulness state op te roepen.

Voor fysiotherapeuten die mindfulness willen leren inzetten tijdens hun behandeling is er de cursus de Mindful Fysiotherapeut.

Bron: Hanley, A. W. and E. L. Garland (2019). “Mindfulness training disrupts Pavlovian conditioning.” Physiol Behav 204: 151-154.