Stressreductie door aanleren diafragmaal ademen bij de fysiotherapeut

Stress heeft wereldwijd epidemische proporties aangenomen. In 2011 heeft de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) richtlijnen ontwikkeld om eerstelijnszorgverleners te ondersteunen bij de zorg voor hun patiënten die stress ervaren. Stress is het proces, waarbij omgevingseisen resulteren in schadelijke uitkomsten voor de lichamelijke en/of geestelijke gezondheid van een persoon.

Effect van stress

Wanneer een persoon stress ervaart, heeft hij zowel fysiologische als psychologische reacties. De fysiologische reacties op stress ontstaan door activering van het sympathische zenuwstelsel via de afscheiding van cortisol. Een toename van de ademhalingsfrequentie, harthartslag en systolische en diastolische bloeddruk zijn het gevolg van stress. De stressrespons kan onmiddellijk, vertraagd, acuut of langdurig zijn. De activiteit van het sympathische systeem neemt toe als reactie op psychologische stress en is ontstekingsbevorderend, wat leidt tot de ontwikkeling van psychische en lichamelijke ziektes, waaronder angst, depressie, hart- en vaatziekten, kanker, immunologische aandoeningen en mogelijk zelfs de dood. Triggers van stress kunnen zijn werk, school, financiën, familie en sociale interacties en verwachtingen.

In een onderzoek onder meer dan 115 miljoen mensen, uitgevoerd in de Verenigde Staten, gaven meer dan de helft van alle deelnemers (ouder dan 18 jaar) aan, dat zij in het afgelopen jaar een zeer stressvol gebeurtenis hadden doorgemaakt. Van deze deelnemers ervaart 72% regelmatig financiële stress en 60% meldt werk gerelateerde stress te ervaren. Identificeren van evidence based stressreductie interventies, die weinig kosten, gemakkelijk toe te passen zijn en die zelf uitgevoerd kunnen worden, is essentieel voor de algemene behandeling en beheer van dit wereldwijde gezondheidsprobleem. Een interventie die aan deze criteria kan voldoen is de diafragmale ademhaling. Een interventie die door een fysiotherapeut goed aan te leren is.

Diafragmale ademhaling

Diafragmaal ademen houdt in, dat je diep ademhaalt en de longen uitzet in het diafragma (middenrif) in plaats van dat je alleen de buik of ribbenkast gebruikt. Diafragmale ademhalingstechnieken richten zich op de ademhaling en het vertragen van de ademhaling met behulp van bijvoorbeeld het tellen van het aantal ademhalingen, terwijl je (1) de buik uitzet en diep inademt door de neus, (2) pauzeert, (3) de buik samentrekt en langzaam en volledig uitademt door de mond. Diepe ademhaling stimuleert de bloedstroom, verlaagt de polsslag en de bloeddruk, door het verbeteren van de vagale activiteit en de sympathische reactie te verminderen. Voor diafragmaal ademen is geen apparatuur of specifieke setting nodig en het kan gemakkelijk worden aangeleerd, waardoor het kosteneffectief is. Verder kan diafragmale ademhaling zelfstandig worden uitgevoerd wanneer een persoon een stress trigger ervaart, waardoor het een gemakkelijk beschikbare interventie is voor de behandeling van stress. Van diafragmaal ademen is vastgesteld dat het voor zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid effectief is.

Om precies te weten wat de effecten van diafragmale ademhaling zijn, is er een systematisch review uitgevoerd naar de evaluatie van de effectiviteit van diafragmale ademhaling voor het verminderen van fysiologische en psychologische stress bij volwassenen van 18 jaar en ouder.

Inclusie criteria: studies met deelnemers ouder dan 18 jaar werden geïncludeerd. Er vond geen exclusie plaats op basis van fysieke of psychische aandoening of op basis van chronisch of acuut stadium van de aandoening. Alle studies die diafragmale ademhaling op basis van educatie hebben onderzocht werden geïncludeerd, ongeacht de duur of ander behandeladvies. Studies die naar diafragmale ademhaling in combinatie met een andere interventie hebben gekeken, werden geëxcludeerd, omdat anders niet het effect van diafragmale ademhaling op zichzelf kon worden beoordeeld.

Vergelijkende interventie: diagfragmale ademhaling werd vergeleken met studies die geen behandeling gaven voor stress, ‘usual care’, of andere stress verminderende interventies, zoals mindfulness.

Uitkomstmaten: dit systematisch review onderzocht studies, die gebruikmaakten van fysiologische metingen zoals ademhalingsfrequentie, bloeddruk en cortisolspiegels en zelfrapportage-instrumenten die stress bij deelnemers konden meten, zoals de stress subschaal van de Depression Anxiety Stress Scales-21 (DASS-21).

Resultaten

Van zestien artikelen werd de volledige tekst gelezen. Hiervan werden er dertien geëxcludeerd, omdat zij naast diafragmale ademhaling ook andere stress reducerende interventies hebben toegepast. Drie artikelen werden geïncludeerd voor dit systematisch review. Alle drie de studies toonden de effectiviteit van diafragmale ademhaling op het verminderen van stress aan. Eén studie toonde verbetering aan in de biomarkers van ademhalingsfrequentie en cortisollevels in het speeksel, één studie toonde verbetering in systolische en diastolische bloeddruk aan en één studie toonde een verbetering in de stress subschaal van de Depression Anxiety Stress Scales-21 (DASS-21) aan na implementatie van een diafragmale ademhalingsinterventie. Hoewel er beperkingen waren in de studies, zoals steekproefgrootte en lengte en duur van de interventie in de tijd, variërend van één interventie van 20 minuten tot één interventie van negen maanden, toonden de  studies aan dat diafragmaal ademen een positief effect had op het verlagen van fysiologische en psychologische stress.

Conclusie

Dit systematisch review toont aan dat diafragmaal ademen stress kan verminderen, zoals gemeten door fysiologische biomarkers, maar ook gemeten met psychologische zelfrapportage instrumenten. Gezien de voordelen van diafragmale ademhaling op stress vermindering, is vervolgonderzoek nodig om de bewijskracht voor deze zelf uit te voeren, goedkope, niet-farmacologische interventie te vergroten.

Toepassing in de praktijk

Diafragmale ademhaling heeft de potentie om een gemakkelijk beschikbare en goedkope interventie te zijn om dagelijks stress te verminderen. Fysiotherapeuten kunnen dit uitstekend begeleiden. Als de patiënt eenmaal de diafragmale ademhaling is aangeleerd, kan het op elk moment en in elke omstandigheid worden beoefend. Echter, vanwege het kleine aantal beschikbare studies die alleen naar de diafragmale ademhaling keken, is de generaliseerbaarheid van deze interventie moeilijk. Hoewel de resultaten veelbelovend zijn voor de praktijk, is het moeilijk om definitieve aanbevelingen te doen.

Bron: Hopper SI, Murray SL, Ferrara LR, Singleton JK. Effectiveness of diaphragmatic breathing for reducing physiological and psychological stress in adults: a quantitative systematic review. JBI Database System Rev Implement Rep. 2019 Sep;17(9):1855-1876. doi: 10.11124/JBISRIR-2017-003848. PMID: 31436595.

Foto bij artikel door SilviaJansen / iStock