Stappenteller stimuleert reumapatiënten tot meer bewegen

Vermoeidheid kan een grote impact hebben op de kwaliteit van leven en het functioneren van mensen met reumatoïde artritis. Toch zijn er weinig effectieve behandelmogelijkheden. Medicatie blijkt weinig effect te hebben op de vermoeidheid. Cognitieve gedragstherapie heeft een positieve invloed, maar de kosten en intensiteit van een dergelijke behandeling zorgen ervoor dat het niet voor iedereen beschikbaar is.
Een aantal studies heeft aangetoond dat fysieke inactiviteit de grootste voorspeller is voor vermoeidheid. Veel mensen met reuma bewegen weinig, ondanks dat richtlijnen dit wel aanbevelen en fysieke activiteit bij mensen met RA veilig is bevonden. Recente systematische reviews concludeerden dat fysieke activiteit een positief effect heeft, maar dat de meeste interventies veel kosten met zich meebrengen.
Stappentellers zouden mensen met reuma op een eenvoudige en goedkope manier kunnen stimuleren om te bewegen. Bij oudere mensen is al onderzocht dat deze manier van bewegen eenvoudig en goed vol te houden is. In deze trial kijken de onderzoekers wat het effect van meer beweging is op vermoeidheid bij mensen met RA, gestimuleerd door een stappenteller.

Methode

Mensen met reumatoïde artritis werden geïncludeerd. Zij moesten last hebben van meer dan minimale vermoeidheid, gemeten op de PROMIS Fatigue Short Form, aangevuld met 5 extra items. Hierop konden mensen een score tussen 0 en 48 halen. Een score van ≥18 telde als inclusiecriterium.
Mensen met ondergewicht, die al regelmatig sportten of problemen hadden met lopen werden geëxcludeerd.
Alle deelnemers kregen eerst een activiteitenmonitor om één week dag en nacht de dragen. Na die week werden ze ingedeeld in drie groepen; twee experimentele groepen en één controlegroep. De ene controlegroep kreeg alleen educatie over hoe ze hun activiteitenniveau konden verbeteren en geen stappenteller. De eerste interventiegroep kreeg een stappenteller en daarnaast de educatie en een dagboekje om het aantal stappen in vast te leggen. De tweede interventiegroep kreeg een stappenteller, het dagboek en daarbij een doelstelling voor een dagelijks aantal stappen. Deze doelen waren gebaseerd op de gegevens van de activiteitenmonitors in de eerste week en zo berekend dat het gemiddeld aantal stappen elke twee weken met 10% zou toenemen.
De groepen werden iedere twee weken telefonisch benaderd om gegevens over het aantal stappen te verzamelen. Als mensen het doel hadden behaald kregen ze een nieuw doel. Als ze het niet hadden gehaald bleef het aantal stappen gelijk. Na 10 weken werden de vragenlijsten afgenomen. Na 19 weken leverden de deelnemers de stappentellers weer in en kregen ze nog 1 week de activiteitenmonitors. In de 21^e week werden alle gegevens verzameld, vragenlijsten afgenomen en feedback op de studie gevraagd.

De primaire uitkomstmaten waren:

• Aantal stappen, wekelijks gemiddelde aantal stappen en het aantal keren dat ze andere fysieke activiteiten hadden ondernomen.
• Vermoeidheid, gemeten met de PROMIS Fatigue Short Form

Secundaire uitkomstmaten:

• Ziekte-activiteit, gemeten met de RA Disease Activity Index (RADAI), waarbij zelfrapportage van gewrichtspijn, zwelling, ochtendstijfheid en algehele impact worden vastgelegd.
• Functionele beperkingen, vastgelegd met de Health Assessment Questionnaire (HAQ; Fries 1980).
• Pijn, gemeten met de PROMIS Pain Interference questionnaire (Antmann 2010).
• Depressieve symptomen, gemeten met de Patient Health Questionnaire (PHQ-8; Kroenke 2009)

Resultaten

88 mensen deden aan de volledige interventie mee. De gemiddelde leeftijd was 53,6 jaar. De groep die educatie kreeg was significant ouder en had al langer klachten. Verder waren er geen significante verschillen tussen de groepen. Het aantal stappen in de baseline week varieerde van 405 tot 15.000. 14% van het gemiddelde aantal stappen was voldoende volgens beweegnormen (>8000 stappen per dag. De baseline score van de PROMIS vermoeidheid was 59.3, bijna één standaard deviatie boven de gemiddelde populatie.
In beide interventieroepen nam het aantal stappen significant toe, terwijl in de educatiegroep het aantal stappen afnam. Bij baseline was in de controlegroep 53% van de mensen sedentair (<5.000 stappen), na de interventie 70%. In de interventiegroep die de stappenteller kreeg veranderde dat van 64% naar 43% en in de tweede interventiegroep met ‘stappenteller + doel’ van 53% naar 36%. Het aantal mensen dat een gezond activiteitenniveau kreeg bleef in de controlegroep gelijk, in groep 1 (stappenteller) verdubbelde het aantal actieve mensen van 9% naar 17% en in groep 2 (stappenteller + doel) van 15% naar 32%. 9% van de mensen in de controlegroep gingen tijdens de interventie minstens 2.800 stappen meer lopen, vergeleken met 30% in groep 1 en 29% in groep 2. In groep 2 bleef gedurende de interventieperiode een toename van het aantal stappen te zien, terwijl in groep 1 het aantal weer langzaam minder werd.
De score op de PROMIS vermoeidheidsschaal nam in alle drie de groepen af: -1,6 punten in de controlegroep, -3,2 in groep 1 en -4,8 in groep 2. Respectievelijk 43%, 56% en 53% van de mensen behaalden een klinisch significante verbetering in vermoeidheid.
De therapietrouw was goed; de stappentellers werden gedragen op 88,8% van de studiedagen. Er werden geen negatieve bijeffecten gerapporteerd.
In de controlegroep rapporteerden de deelnemers van baseline tot week 10 een hogere ziekteactiviteit op de RADAI en dit stabiliseerde tussen week 10 en 21. In de twee interventiegroepen bleef de ziekteactiviteit eerst nagenoeg gelijk en nam significant af tussen week 10 en week 21.
Functionele beperkingen bleven gelijk voor de controlegroep, maar verbeterden significant in de twee interventiegroepen. Pijn en depressieve symptomen ging in alle drie de groepen vooruit, met een significante verbetering van 0 tot 21 weken in de twee interventiegroepen.

Conclusie en opmerkingen

Uit deze studie blijkt dat  mensen met reuma baat hebben bij het dragen van een stappenteller. Als er een doel wordt gesteld aan het aantal stappen was de verbetering nog iets groter. Het activiteitenniveau verbeterde, de vermoeidheidsklachten namen af, ze hadden minder functionele beperkingen en minder pijn.  In de controlegroep die alleen educatie kreeg, was dit allemaal niet het geval. Belangrijke gezondheidswinst werd vooral behaald bij mensen die eerst een sedentaire leefstijl hadden en tijdens de interventie dit niet meer hadden en ook de groep mensen die door de interventie een gezond activiteitenniveau behaalden.
Daarbij werd de ziekteactiviteit ook minder, wat impliceert dat meer fysieke activiteit niet automatisch leidt tot een grotere ziektelast, maar mogelijk juist tot een kleineren ziektelast.
De mensen die steeds een nieuw doel kregen hadden een grotere therapietrouw dan de mensen die dat niet kregen. Mogelijk zorgt het steeds bijstellen van het doel voor een uitdaging die mensen aan willen gaan.