Sociale steun bevordert fysieke activiteit door pijn te verminderen

Fysieke inactiviteit is een wereldwijd probleem, waarbij geschat wordt dat 27,5% van de volwassenen onvoldoende fysiek actief is. Ondanks alle inspanningen om inactiviteit te verminderen, laat trenddata zien dat het aantal mensen dat voldoet aan de beweegnorm niet toeneemt. Er is veel onderzoek gedaan naar determinanten van fysieke activiteit, echter door de gekozen onderzoeksdesigns en de kleine, vaak niet-representatieve steekproef, is het nog moeilijk om de determinanten van fysieke activiteit echt te begrijpen. Dit geldt onder andere voor sociale steun.

De relatie tussen sociale steun en fysieke activiteit is veel onderzocht, echter er is geen eenduidigheid in de definitie van sociale steun. In het algemeen omvat sociale steun hulp en middelen, die door andere mensen worden verstrekt en bestaat het uit twee overkoepelende componenten. De structurele component is de omvang, het bereik en de onderlinge verbondenheid van sociale ondersteuningsnetwerken. De functionele component daarentegen is de steun, die voortkomt uit transacties tussen mensen. Dit omvat allerlei soorten steun, waaronder emotionele steun (bv. aanmoediging), instrumentele steun (bv. praktische of financiële hulp), en informatieve steun (bv. advies of instructies). Uit onderzoek blijkt dat beide aspecten van invloed zijn op positieve gezondheidsuitkomsten. Er zijn twee theoretische modellen die verklaren waarom sociale steun een positief effect op de gezondheid kan hebben. De eerste is het ‘stress buffering model’; sociale steun kan fungeren als buffer tegen de negatieve effecten van psychologische stress (en zo een betere gezondheid bevorderen) door of (1) de perceptie van stress te verminderen of (2) een adaptieve respons te vergemakkelijken. Het tweede model is het ‘main effect model’; sociale steun houdt rechtstreeks verband met gezondheidsresultaten en functioneren, ongeacht of mensen onder hoge of lage stressniveaus staan (dit model vormt de basis van de rest van deze studie).

Sociale steun en fysieke activiteit

In overeenstemming met de genoemde theoretische modellen, heeft onderzoek naar fysieke activiteit overwegend de veronderstelling ondersteund, dat sociale steun gezonder gedrag kan bevorderen. Er is vooral onderzocht of functionele steun voor fysieke activiteit, vanuit iemands sociale netwerk, de deelname aan fysieke activiteit in het algemeen of aan een van de subcategorieën (zoals voorgeschreven fysieke activiteit of fysieke activiteit in de vrije tijd) bevordert. De relatie tussen sociale steun meer in het algemeen (dus niet specifiek gericht op fysieke activiteit) en fysieke activiteit is echter minder duidelijk. Onderzoek lijkt een positieve relatie aan te tonen, maar resultaten zijn tegenstrijdig. Deze tegenstrijdige resultaten kunnen te wijten zijn aan de grote verschillen in de gebruikte indicatoren en soorten sociale steun, de soort fysieke activiteit en de onderzochte doelgroepen. Het is echter ook mogelijk dat het verband tussen sociale steun en fysieke activiteit complexer is, en beter kan worden weergegeven als een indirect verband dat wordt gemedieerd door een of meer tot nu toe nog niet onderzochte variabelen.

Pijn als mediator in de relatie tussen sociale steun en fysieke activiteit

Pijn kan zo’n mogelijke mediator zijn. De ervaring van lichamelijke pijn kan worden ingedeeld in twee (sterk gecorreleerde) componenten. De sensorische component heeft betrekking op de intensiteit, de plaats en de kwaliteit van de pijn (bv. stekend), terwijl de affectieve component (die hier met name van belang is) betrekking heeft op de mate waarin iemand de pijn als onaangenaam of verontrustend ervaart. Deze affectieve component wordt verwerkt in twee hersengebieden. Zoals deze twee hersengebieden worden geactiveerd als reactie op lichamelijke pijn, worden ze ook geactiveerd als reactie op sociaal pijnlijke ervaringen. Bijvoorbeeld, sociale uitsluiting of waargenomen dreiging door negatieve sociale ervaringen. Bovendien heeft onderzoek op dit gebied ook aangetoond dat factoren die sociale pijn verminderen – met name sociale steun – ook fysieke pijn verminderen. Zoals sociale pijn de activering verhoogt in hersengebieden die de affectieve component van pijn verwerken, zo vermindert sociale steun de activering in deze gebieden. Uit andere onderzoeken blijkt dat sociale steun ook geassocieerd wordt met pijnvermindering bij patiënten die herstellen na een operatie of trauma en bij patiënten met chronische aandoeningen, waaronder reumatische klachten.

Fysieke pijn is een bekende barrière voor deelname aan fysieke activiteit. Daarom heeft deze studie de relatie tussen sociale steun en fysieke activiteit in de loop van de tijd onderzocht. Verder onderzochten zij of verminderde pijn de relatie tussen sociale steun en fysieke activiteit medieert.

Methode

Deelnemers: de deelnemers werden gehaald uit de ‘Household Income and Labour Dynamics in Australia (HILDA)-enquête’, die jaarlijks wordt verspreid onder een grote, nationaal representatieve steekproef van mensen die in Australië wonen. Data uit 2015, 2016 en 2017 is gebruikt voor de analyse (dezelfde mensen hebben jaarlijks deelgenomen). De totale steekproef bestond uit 12.517 mensen en de substeekproef, die een chronische aandoening had welke voor terugkerende of chronische pijnklachten zorgt, bestond uit 927 mensen.
Metingen: sociale steun werd gemeten met 10 items, die gebruikmaakte van een 7-punts antwoordschaal. Pijn werd gemeten met de lichaamspijn schaal van de SF-36. Fysieke activiteit werd gemeten met de International Physical Activity Questionnaire Short Form (IPAQ-SF) en aanvullend werd één enkele vraag gesteld; ‘In het algemeen, hoe vaak neemt u deel aan matige of intensieve fysieke activiteit gedurende minstens 30 minuten?’  Voor deze vraag kon gebruikgemaakt worden van een 6-punts antwoordschaal. Verder werd aan de deelnemers gevraagd of zij een aandoening hadden die pijn veroorzaakte.

Resultaten

Om de resultaten te kunnen analyseren is gebruikgemaakt van zogenaamde mediatie modellen. Uit deze analyse bleek dat sociale steun een zwakke voorspeller van latere fysieke activiteit was, in zowel de volledige steekproef als in de substeekproef (van mensen met een aandoening die chronische of terugkerende pijn veroorzaakt). In beide steekproeven toonden mediatie analyses echter een significant indirect effect aan van sociale steun op lichamelijke activiteit via verminderde pijn.

Conclusie

Een van de manieren waarop sociale steun de fysieke activiteit beïnvloedt, is door de pijn van mensen te verminderen. Het vergroten en versterken van de sociale steunnetwerken van mensen kan gunstig zijn voor hun fysieke activiteitenniveau, ook voor mensen van wie de fysieke activiteit door pijn wordt beperkt.

Opmerkingen samenvatter

Binnen de fysiotherapie is het belangrijk om het sociale netwerk van onze patiënten in kaart te brengen. Dit kan voor zowel de fysiotherapeut als de patiënt inzicht geven in wie de patiënt kan steunen bij zijn fysieke activiteiten. Dit zal niet voor iedere patiënt even belangrijk zijn, maar het kan zeker helpen bij de patiënten die veel barrières ten aanzien van fysieke activiteit ervaren.

Bron: Stevens, M., Cruwys, T., & Murray, K. (2020). Social support facilitates physical activity by reducing pain. British Journal of Health Psychology, 25: 576–595.

Foto bij artikel door FredFroese / iStock.