Slapeloosheid bij chronische musculoskeletale klachten onafhankelijk van pijn en depressieve symptomen

Slapeloosheid komt veel voor; cijfers voor prevalentie variëren tussen 19% en 27% bij volwassenen. Mensen met slapeloosheid rapporteren vaker gezondheidsproblemen, beperkte fysieke activiteit, meer problemen in het dagelijks leven en grotere emotionele problemen vergeleken met gezonde mensen die wel goed slapen. Slechte slaapkwaliteit en onvoldoende slaap zijn geassocieerd met verlaagde pijndrempels bij gezonde mensen en hyperalgesie bij mensen met chronische pijnklachten. Daarnaast rapporteren mensen met chronische pijn ook veel vaker problemen met slapen; ongeveer 88% rapporteert minstens één slaap probleem. Dit kan, naast de pijnklachten, die mensen nog veel meer beperken in hun dagelijkse functioneren.

Slapeloosheid is ook een symptoom van een depressieve stoornis, volgens de DSM-IV en is een significante voorspeller voor het ontwikkelen van een depressie. Slapeloosheid wordt vaak gezien als een secundair symptoom van chronische pijn. Het lijkt ook waarschijnlijk dat slapeloosheid ook een rol speelt in het verloop van chronische pijn met beperkingen. In deze studie hebben de onderzoekers de aanwezigheid van slaapproblemen bij mensen met chronische pijn geëvalueerd, inclusief onder andere prevalentie, slaappatronen en de associatie met pijn. Daarnaast is gekeken of er verschil is in deze uitkomstmaten bij verschillende mate van slapeloosheid.

Methode

De onderzoekers voerden een retrospectieve studie uit van data die verzameld waren onder 326 mensen met chronische musuculoskeletale pijn die een programma volgden in een revalidatiecentrum.

De primaire uitkomstmaat in dit onderzoek was de Insomnia Severity Index (ISI; Bastien 2001), een zelfgerapporteerde vragenlijst over (de gevolgen van) slapeloosheid zowel gedurende de nacht als overdag. Op basis van de uitkomsten hiervan werden de mensen ingedeeld in 4 groepen:

1. Geen klinisch significante slapeloosheid (ISI score: 0–7, n=18),
2. Sub-threshold slapeloosheid (ISI score: 8–14, n=69),
3. Matige klinische slapeloosheid (ISI score: 15–21, n=129),
4. Ernstige klinische slapeloosheid (ISI score: 22–28, n=110).

Van deze vier groepen werd gekeken welke vorm van slaapstoornis ze hadden: moeite met inslapen, moeite met doorslapen of te vroeg wakker worden.

Daarnaast rapporteerden de patiënten pijn, depressieve symptomen en beperkingen. Meetinstrumenten die hierbij werden gebruikt waren de VAS-schaal, de Beck Depression Inventory (BDI; Beck 1961), de Pain Disability Questionnaire (PDQ, Anagnostis, 2004) en de Oswestry Disability Index (ODI, Fairbank, 1980). Alle mensen volgden een revalidatieprogramma bij de fysiotherapeut en ergotherapeut, gericht op herstel van spierfunctie en fitheid. Daarnaast ondergingen ze allemaal een lichamelijk onderzoek, werd de medische voorgeschiedenis uitgevraagd, werd functionele capaciteit in kaart gebracht en vond er een psychosociaal intake interview plaats.

Resultaten

Van de totale groep van 326 patiënten rapporteerde 36,4% ernstige problemen met alle drie de vormen van slaapstoornissen, 40,5% had problemen met twee vormen en 23,1% had ernstige problemen met één vorm van slaapstoornis. Van de patiënten die twee of meer stoornissen rapporteerden had 59% problemen met inslapen, 91,6% moeite met doorslapen en 49,4% werd ’s ochtend ’s te vroeg wakker.

Psychosociale metingen waren significant verschillend tussen de vier verschillende groepen in een stapsgewijs patroon. De patiënten in groep 1 (geen klinisch significante slapeloosheid) rapporteerden de laagste niveaus van pijn intensiteit, depressieve symptomen en pijn-gerelateerde beperkingen. Groep 4, met de meest ernstige mate van slapeloosheid rapporteerden de hoogste levels van pijnintensiteit, depressieve symptomen en pijn-gerelateerde beperkingen. De uitkomstmaten voor groep 2 en 3 lagen hier precies tussenin, waarbij de uitkomsten in groep 2 beter waren dan in groep 3. Daarnaast waren er in groep 4 ook de hoogste percentages mensen met depressieve symptomen (54,1%) en beperkingen op de PDQ (92,7%) vergeleken met alle andere groepen.

Slapeloosheid was matig gecorreleerd met pijn (r=.29) en na controle voor depressie was deze correlatie zwak (r=.19). De correlatie tussen depressieve symptomen en slapeloosheid was matig (r=.41) en controle voor pijn was het nog steeds matig, maar iets minder (r=.36)

Opmerkingen samenvatter

Slechts 6% van de participanten had geen klachten van slapeloosheid, 73% rapporteerde matige of ernstige slaapklachten. De prevalentie van klinische slapeloosheid is dus extreem hoog. De resultaten laten duidelijk zien dat slaapproblemen onafhankelijk van pijn en depressieve symptomen optreden bij mensen met chronische musculoskeletale pijnklachten. Het slaapprobleem wordt een primair symptoom in plaats van een secundair symptoom. Daarnaast is er een duidelijke associatie tussen slapeloosheid en een hogere mate van pijnklachten en depressieve symptomen, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat. De klinische implicaties van dit onderzoek zijn dat en behandeling zich niet alleen moet richten op pijnbestrijding en stemming, maar dat slapeloosheid een relatief losstaand probleem is dat volwaardig de aandacht moet krijgen en niet weggeschoven moet worden als zijnde een secondair probleem van chronische pijn.