Voorbij de relaxatierespons: Intentioneel systemische mindfulness

Onderzoek naar meditatie in de jaren 70 vertrok vanuit een ziekte model en het getalsmatig raamwerk en was sterk gericht op verminderen van symptomen en spanning, Veel minder aandacht ging naar ontwikkeling, groei, en cultiveren van positief psychologische kwaliteiten en ervaringen. Dit stuk richt zich daar wel op.

Definitie van de auteurs van meditatie

Meditatie verwijst naar een klasse van technieken die een bewuste poging in houden om de aandacht op niet-analytische wijze te focussen, en een poging om niet te blijven hangen in discursie en piekeren.’Meditatie hoeft dus niet perse religieus ingebed te zijn.

Meditatie technieken bestaat uit verschillende subgroepen

• Concentratieve meditatie: men richt nu de aandacht op één specifiek intern- of extern object (adem, kaars, mantra etc). De aandacht in niet-emotioneel betrokken en niet-analytisch van aard.
• Mindfulness meditatie is een poging om op niet-beoordelende wijze aandacht te schenken aan alle stimuli die zich maar intern of extern aandienen, zonder aan een stimulus te blijven hangen. Men noemt dit ook wel opening-up meditatie. Zen bevat beide vormen: men concerteert zich op de ademhaling maar staat tegelijkertijd open voor wat zich maar aandient zonder daar veel belang aan te hechten.

De auteurs stellen een derde categorie voor:

• Contemplatieve meditatie; deze meditatie richt zich op het open staan voor en overgaven aan iets dat groter is dan het ‘zelf’ (god, tao, een goede ander, evolutie proces). Vanuit dit openstaan kan men vragen stellen, zoals ‘ wat is mijn weg?’ Mogelijk dat zich dan antwoorden aandienen of perspectieven zichtbaar worden. Het vraagt vaardigheden in de zowel concentratieve- als mindful meditatie.

Meditatie is een ontwikkelingsproces dat start met het hebben van de intentie om zich achtereenvolgens te (1) focussen, (2) opening-up en (3) te vragen. Dit kan achtereenvolgens met de drie vormen van meditatie. Daarbij geldt dat het hogere niveau (vragen) de lagere in zich heeft. Het belangrijkste verschil tussen meditatie en relaxatie is de meditatie inzicht en persoonlijke groei nastreeft, en relaxatie slechts reductie van opwinding (arousal). Relaxatie doet men vooral bij spanning en symptomen. Meditatie is meer geïntrigeerd in de levensstijl van iemand. Meditatie kan een manier zijn om beperkte en rigide patronen te overstijgen en zo omstandigheden voor groei te creëren.

Onderzoek naar meditatie

Meditatie is veel onderzocht, ook binnen de gezondheidszetting. Men ziet positieve effecten op diverse symptomen en aandoeningen. Minder onderzoek is gegaan naar het persoonlijke groei aspect. Men onderzocht meer de hartfrequentie dan het ‘openen van je hart’ (Walsh). Veel onderzoek is niet van hoge methodologisch kwaliteit. Toch menen de auteurs dat ze wel allemaal in een positieve richting wijzen en daarom wel een hint geven: een startpunt voor verder onderzoek.

Positieve fysiologische bevindingen

Er zijn vele onderzoeken die effecten van fysiologische rust laten zien (hartslag, zweet secretie, ademhaling, spierspanning), tegelijkertijd blijft er een verhoogde alertheid wat men kan zien aan verhoogd alfa- en tetha EEG. Bovendien lijkt het er op dat de bijdrage van beide hemisferen meer in balans komt waardoor overmatig analytisch denken wat verschuift naar een meer holistische wijze van denken. Ook ziet men gunstige effecten op stresshormonen en stemming. De alertheid kan ervoor zorgen dat men op stimuli juist wat heftiger reageert psychofysiologisch (maar met minder angst), tegelijkertijd habitueert men ook sneller aan een herhaalde stimulus.

Positief psychologische bevindingen

Men vindt positieve effecten op korte- en lange termijn geheugen, en intelligentie maten, en daardoor op scholing.

• Creativiteit: creativiteit is een complex proces van perceptuele vaardigheden, ideeën genereren, openheid voor ervaringen, en emotionele flexibiliteit. etc. meditatie heeft op enkele maten positieve invloed.
• Interpersoonlijk functioneren: na meditatie training kan de interpersoonlijke probleem score verlaagd zijn.
• Persoonlijkheid en zelfwaarde: mediterenden blijken wat minder defensie mechanismen in te zetten, en ook zelfwaarde kan worden verhoogd.
• Geluk en positief affect; als meditatie toegevoegd wordt aan het Personal Happiness Enhancement Program (PHEP) van Fordyce (1983) dan heeft dit toegevoegde waarde voor geluk dat men verkrijgt.
• Informele praktijk: mediterende noemen ook meer voordelen op willekeurige momenten overdag.
• Hardiness en sence of Coherence: meditatie kan beide schalen met 7% verhogen. Degene die de grootste vooruitgang boekte in Sence of coherence (dat wil zeggen, de wereld als betekenisvol, begrijpelijk en hanteerbaar zien) die ervoer de meeste vooruitgang in psychologisch welzijn.
• Empathie: meditatie blijkt empathie, bijvoorbeeld onder medische studenten, te verhogen (Shapiro, e.a., 1998)
• Zelf-actualistatie: meditatie verhoogt enkelen kernaspecten van zelfactualisatie, namelijk het openstaan voor zichzelf, de anderen en de wereld, en het erkennen van een hogere orde, perspectief etc
• Affiliatief vertrouwen en motivatie tot eenheid: affiliatief vertrouwen wordt gekenmerkt door basisvertrouwen, openheid, en geven om, en is geassocieerd met betere gezondheid uitkomsten. Motivatie tot Eenheid is het gevoel dat men opgenomen is in een groter/hoger geheel.
• Spiritualiteit: medische studenten rapporteren na meditatie meer spiritualiteit.

Meditatie en context

Om meditatie geaccepteerd te krijgen in het westen werd ze ontstript van haar filosofische of spirituele context. Een terecht proces, maar het heeft ook een nadeel. Mogelijk verliest ze daardoor een deel van haar potentiaal. Immers aandacht richten kan op zichzelf al belangrijk zijn, maar de intentie waarom men richt (ontspanning versus opgenomen worden in het geheel) kan ook positief fysiologische/psychologische effecten hebben.

Hoe we de aandacht richten: de mindfulness kwaliteiten

Het gaat hier om de intentie om de volgende 12 kwaliteiten in de aandacht te brengen (waarvan de eerst 7 van Kabat-Zinn zijn):Niet beoordelend,

• Niet-strevend,
• Accepterend,
• Geduldig,
• Vertouwend,
• Openstaand,
• Loslatend,
• Zachtzinnig,
• Goedgevig,
• Empatisch,
• Dankbaar,
• Liefdevol.

De laatste vijf zijn van Shapiro, e.a., en zijn bedoeld om de affectieve (‘hart’) kwaliteiten in te brengen.

Waarom we aandacht schenken: een systeem perspectief

Men kan zich afvragen waarom men mediteert, op welk niveau men effecten verwacht: is het cellulair, orgaan, persoon, groep, maatschappij, wereld, universum? De auteurs speculeren dat meditatie technieken meer of hogere effecten krijgen als deze twee dimensies van intentie toegevoegd worden. Dit model heet Intentional Systemic Mindfulness.