Krachttraining bij verschillende patiëntengroepen

De principes van progressieve weerstandsoefeningen, ontwikkeld in de jaren 60, zijn ook nu nog geldig: train met een gewicht waarbij in 8 tot 12 herhalingen vermoeidheid ontstaat (=RM). Herhaal dit in 1 tot 3 sets, 2 á 3 keer per week. Het huidige artikel richt zich op het gebruik en het effect van deze oefeningen bij diverse gezondheidsproblemen binnen het fysiotherapeutische domein en op de mogelijke schadelijke gevolgen zoals toename in spasticiteit of peesirritaties. De auteurs analyseren daartoe de kwaliteit en de uitkomst van 18 systematische reviews tot juni 2004 en de RCT’s die daarna nog zijn uitgevoerd.

Cardiopulmonaire revalidatie

COPD (1 review): Progressieve weerstandsoefeningen doen de kracht van de arm en benen bij COPD matig tot sterk toenemen. Het effect op aërobe capaciteit of cardiorespiratoire conditie is waarschijnlijk verwaarloosbaar. Op activiteitenniveau verbetert het lopen of fietsen niet, maar soms laten vragenlijsten naar activiteiten (ADL) wel een verbetering zien. Op participatieniveau zijn er geen effecten gevonden. Er worden geen negatieve effecten gemeld, hoewel men moet oppassen bij comorbiditeit zoals hartklachten.
Bloedruk (3 reviews): onderzoek toont een kleine maar significante reductie van systolische en diastolische bloeddruk (=/- 3,5 mm HG). Doorgaans zijn normotensieven onderzocht. Het effect op lange termijn is onbekend. Er is geen melding van negatieve effecten.

Fysiotherapie voor het bewegingsapparaat

Chronische nek en rugpijn (3 reviews): soms is getraind op 8-12 RM, soms ook op 15-20RM om meer het krachtuithoudingsvermogen aan te spreken. Vooral de paravertebrale musculatuur is getraind. Men vindt gunstige effecten op pijn en spierkracht en activiteiten (gemeten met de Roland-Morris Disability Scale). Participatie (werk) is weinig onderzocht en toont vooralsnog geen effect. De genoemde effecten van progressieve weerstandsoefeningen zijn niet beter dan andere oefenprogramma’s, zoals lenigheid of aërobe training. Therapietrouw lijkt een belangrijker voorspeller voor het resultaat dan het type oefenprogramma. Lange termijn effecten of nadelen zijn nog weinig onderzocht.
Arthritis: (1 review): bij heup- of knie-artrose neemt de pijn redelijk/matig af, de zelfgerapporteerde activiteiten nemen licht toe. Er wordt geen melding gemaakt van negatieve effecten.
Fracturen: (1 review): progressieve weerstandstraining van het been na femurhalsfractuur of enkelfractuur geeft goede krachttoename van de musculatuur en er is een duidelijk carry-over effect naar wandelsnelheid, traplopen en opstaan uit een stoel. Er zijn geen negatieve effecten gemeld behoudens algemene spierpijn, terwijl sommige programma’s al 16 dagen postoperatief starten.

Neuromusculaire fysiotherapie

Cerebrale parese (2 reviews): er is sterk bewijs dat de spierkracht sterk kan toenemen. Vooralsnog lijken progressieve weerstandsoefeningen de spasticiteit niet te doen toenemen. De mobiliteit van de gewrichten kan zelfs toenemen. Er is beperkt bewijs dat de oefeningen een licht tot matig effect hebben op activiteitenniveau. Op participatieniveau zijn er geen onderzoeken. Een RCT laat zien dat de effecten op spierkracht 3 maanden behouden blijven. Er is geen melding van negatieve effecten behoudens spierpijn.
CVA (2 reviews): de spierkracht neemt sterk toe. Verbeteringen op activiteitenniveau zijn minder duidelijk en minder sterk (soms sterke toename in loopsnelheid, soms in het functioneler gebruiken van de arm). Het effect op participatieniveau is nog onbekend. Enkele sporadische negatieve effecten zijn lokale rug- of kniepijn.

Gerontologische fysiotherapie

(5 reviews): de spierkracht kan bij ouderen aanzienlijk toenemen. Sommige onderzoeken laten geen effect op botdichtheid van de wervelkolom of femurhals zien, anderen een licht maar significant effect. Het effect op botdichtheid is duidelijk kleiner dan gewichtdragende aërobe training.
Er is weinig onderzoek gedaan naar weerstandstraining bij diabetespatiënten. Er is matig bewijs dat weerstandsoefeningen de glycemische controle licht verhogen.
Er zijn kleine tot matige carry-over effecten naar activiteitenniveau bij ouderen. Er is geen duidelijk effect op het evenwicht in stand. Er is weinig onderzoek gedaan op participatieniveau; er is geen duidelijk bewijs dat participatie verbetert. Er zijn geen negatieve effecten beschreven, maar mogelijk is hier sprake van onderrapportage.

Samenvattend

Weerstandstraining heeft op stoornisniveau duidelijk effect op de spierkracht, maar minder of onduidelijk op botdichtheid, vetmassa of aërobe capaciteit.Sommige onderzoeken laten een licht tot redelijk effect op activiteitenniveau zien, sommige niet. Er is nog weinig onderzoek naar het effect op participatieniveau, maar onderzoek is nodig. Er worden geen of weinig negatieve effecten genoemd, behoudens spierpijn. Opgemerkt moet worden dat in klinische trials comorbiditeit vaak uitgesloten is, dus in de klinische praktijk blijft het oppassen. Behoud van effecten op lange termijn is wisselend, er zijn aanwijzingen dat voor behoud continue training nodig is, dus opname van de krachttraining in de leefstijl.