Progressieve spierrelaxatie het proberen waard bij matig-ernstige SOLK

Lichamelijke symptomen zonder aantoonbare organische aandoening of fysiologische dysfunctie komen veel voor binnen de eerstelijn. Ze worden geclassificeerd als somatoforme aandoeningen of medisch onverklaarde symptomen. Een recente meta-analyse (Kleinstäuber, e.a., 2011) vindt slechts weinig verschil in effectiviteit tussen de verschillende behandelmethoden. Cognitieve gedragstherapie had een gematigd tot hoger effect op de somatische symptomen. Deze studies vergeleken cognitieve gedragstherapie met gangbare medische zorg of met een wachtlijst. De auteurs willen daarom een RCT uitvoeren waarbij het effect van cognitieve gedragstherapie vergelijken wordt met een actieve controle conditie bestaande uit progressieve spierrelaxatie training. Progressieve spierrelaxatie is een methode die zich goed onderscheidt van cognitieve gedragstherapie omdat ze, in tegenstelling tot cognitieve gedragstherapie, geen psychofysiologische educatie, cognitief herstructureren, refocussen van de aandacht, en verhogen van activiteiten niveau bevat. De auteurs voegen ook een wachtlijst groep toe aan hun onderzoek.

Methode

Via huisartsen, psychotherapeuten en advertenties werden deelnemers met twee of meer somatische symptomen uitgenodigd deel te nemen. De leeftijd was 18 jaar of ouder. De International Diagnostic Checklists for DSM-IV werden gebruikt om de somatische symptomen en het lijden vast te leggen. Bovendien werd de aanwezigheid van angststoornissen en depressie onderzocht. Een huisarts onderzocht de deelnemers op medisch verklaarde klachten. De handeling vond plaats in een eerstelijns psychologisch centrum en werd uitgevoerd door psychologen.
173 deelnemers werd random toegewezen aan cognitieve gedragstherapie (CGT), progressieve spierrelaxatie (PR) of wachtlijstgroep. De CGT en PR werden in een groepsetting gegeven. De wachtlijst groep ontving op een later moment één van de twee behandelvormen.
De behandeling van CGT en PR was in 8 sessie gestandaardiseerd. De sessies van 1,5 uur vonden in 8 weken achter elkaar plaats. De follow-up vond 6 maanden na het beëindigen van het programma plaats.

Opbouw van de CGT therapie

• Sessie 1-2 kennismaking en bespreken individuele stressoren en stressreacties.
• Sessie 2: de somatische symptomen en ervaringen met behandelingen.
• Sessie 3 en 4: psychofysiologische educatie inclusief ondersteuning door biofeedback van effect van aandacht en perceptie.
• Sessie 5: effecten van aandachtfocussen.
• Sessie 6-7: aangepaste cognities ontwikkelen ten aanzien van de symptomen en gezonde doelen ontwikkelen (meer actief worden, minder dokter bezoek).
• Sessie 8: terugval preventie.

Opbouw van de progressieve spierrelaxatie

• PR bestond uit het protocol van Bernstein en Borkovec. In achtweken werd toegewerkt van het ontspannen van 16 spiergroepen naar 4 spiergroepen.

Primaire uitkomstmaten

• Ernst van de somatoforme somatisatie: Screening for Somatoform Symptoms (SOMS, Rief en Hiller 2003).

Secundaire uitkomstmaten

• Fysiek functioneren: SF-12.
• Mentaal welzijn: SF-12.
• Angst en depressie: Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS).
• Medische bezoeken.

Resultaten

Van 134 deelnemers kon de data worden geanalyseerd. De gemiddelde leeftijd was 48 jaar. 76,9% was vrouw. Belangrijkste diagnose groepen: 78,4 % had ongedifferentieerde somatoforme stoornis, 11,2% somatisatie stoornis, 6,7% pijnstoornis, 1 patiënt had conversie,
CGT en PR geven beide op aantal en intensiteit van de somatische symptomen verlichting en dit effect houdt stand in de 6 maanden follow-up. CGT doet dit significant beter ten opzichte van de wachtlijstgroep dan PR. Als men CGT rechtsreeks met PR vergelijkt is er geen statisch significant verschil! De effect sterkte van CGT is klein tot medium. Er is een trend dat CGT ook effect heeft op de overige uitkomstmaten maar dit is net significant en wederom is er geen verschil tussen CGT en PR.

Opmerkingen samenvatter

Dit onderzoek is belangrijk voor fysiotherapeuten. Het toont aan dat progressieve spierrelaxatie een goed alternatief (of aanvulling) is voor het reduceren van de intensiteit en het aantal medisch onverklaarde symptomen. Het effect is echter gematigd. Veel fysiotherapeuten zijn bekend met deze ontspanningsmethode. Het is een relatief eenvoudige methode die prima ingezet kan worden bij lichte somatoforme klachten in de eerste lijn.