Post-virale vermoeidheidsinterventies: zijn er lessen voor post-COVID?

Brunette female holding her mobile phone, looking through the window and drinking coffee

Vermoeidheid is een veel voorkomend probleem, dat vaak gezien wordt bij aandoeningen als kanker, multiple sclerose (MS) en post-virale syndromen. Vermoeidheidsmanagement wordt in de praktijk aanbevolen bij kanker, MS, reumatoïde artritis en vormt met name de basis van de behandeling van het chronisch vermoeidheidssyndroom/myalgische encefalomyelitis (CVS/ME) en fibromyalgie. Interventies ten aanzien van vermoeidheidsmanagement kunnen bestaan uit lichaamsbeweging, psychologische/gedragsmatige adviezen, voedingsadviezen en alternatieve geneeswijzen, waaronder acupunctuur en yoga. Door het in de jaren toegenomen aantal interventies, zijn er diverse systematische reviews uitgevoerd om de effectiviteit van deze interventies te beoordelen. In 2007 werd aangetoond dat met name cognitieve gedragstherapie (CGT) en graded exercise therapy (GET) effectief zijn bij CVS/ME. Ondertussen ontstaan er steeds meer geluiden dat een te algemene advisering ten aanzien van lichaamsbeweging patiënten ook kan schaden. Dit vraagt om meer onderzoek ten aanzien van het identificeren van effectieve interventies bij chronische vermoeidheid.

Dit laatste wordt extra onderstreept door de recente COVID-19 pandemie.
Mensen met het post-COVID syndroom (post-COVID of long-COVID in de volksmond), kunnen een langdurige toestand van chronische vermoeidheid ervaren, die wordt gekenmerkt door uitputting na inspanning. Deze vermoeidheid lijkt een gemeenschappelijke etiologie te hebben met vermoeidheid van het CVS/ME-type, echter de langdurige vermoeidheid na COVID gaat gepaard met andere symptomen, waaronder kortademigheid en de daarmee gepaard gaande angst. Het aanhouden van vermoeidheid, ongeveer drie maanden na infectie, blijkt geassocieerd te zijn met matige tot ernstige depressie en een verslechterde kwaliteit van leven. Dit is onafhankelijk van de ernst van de COVID infectie en is niet geassocieerd met ziekenhuisopname. Er wordt inmiddels erkend dat postvirale vermoeidheid een veel voorkomend symptoom is bij patiënten die een COVID infectie hebben doorgemaakt en dat zij nog vele maanden na hun eerste infectie aanzienlijke functionele beperkingen kunnen ervaren. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft dan ook opgeroepen tot erkenning, onderzoek en revalidatie in overeenstemming met de groeiende vraag naar behandeling en beheer van dit post-virale syndroom.
Gezien deze problematiek is er een studie opgezet die een systematisch overzicht wil geven van de literatuur met betrekking tot interventies voor de behandeling van vermoeidheid, hun kenmerken en uitkomsten. Uit dit overzicht wil de studie kenmerken van behandelingen identificeren, die toepasbaar kunnen zijn bij het managen van post-COVID.

TIP:  Zelfbehandeling van slaapstoornissen is mogelijk

Methode

Bij het uitvoeren van dit systematisch review is gebruik gemaakt van de PICOS-structuur voor het identificeren van inclusiecriteria:
Patiënten: studies die zich richtten op mensen met postvirale of bacteriële infectiesyndromen, die zich manifesteerden als postvirale vermoeidheid. Studies die vermoeidheid bij bestraling, chemotherapie, kanker, auto-immuun aandoeningen of MS onderzochten, werden geëxcludeerd. Ook mensen met fysiologische of acute vermoeidheid geassocieerd met koorts, infectie, slaapstoornissen, zwangerschap, extreme lichamelijke activiteit (overmatig energieverbruik), werkgerelateerde burn-out, of een primaire depressie/psychose werden uitgesloten op basis van het feit dat de vermoeidheid niet werd ervaren als gevolg van een vroegere virale infectie.
Interventie: interventies gericht op de beheersing van vermoeidheid of op energiebehoud. Deze interventies moesten bestaan uit lichaamsbeweging, psychologische/gedragsmatige adviezen, voeding, voedingssupplementen of complementaire/alternatieve geneeskunde.
Uitkomstmaat: vermoeidheid, waarbij zowel fysieke als mentale vermoeidheid werden meegenomen.

Resultaten

40 studies werden geïncludeerd in dit systematisch review. De studies zijn uitgevoerd in Europa, Amerika en Azië. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers varieerde van 33.2-57.6 jaar en bestond voor het merendeel uit vrouwen. Onderzochte interventies kunnen als volgt worden ingedeeld:

  • Fysiologische interventies: transcraniële magnetische/transcutane elektrische zenuwstimulatie, hyperbare zuurstoftherapie en acupunctuur.
  • Psychologische of psychospirituele therapieën: cognitieve gedragstherapie, gedragsmatige zelfregulering en operant leren.
  • Fysieke interventies: interventies die een actieve fysieke input of participatie van mensen vereisen en die al dan niet een lichaam-geest component bevatten, zoals Graded Exercise Therapy (GET), Oriental Medicine Music Therapy, Tai Ji Quan en yoga.
  • Multimodale interventies: interventies die bestaan uit een combinatie van bovengenoemde interventies, of een genoemde interventie in combinatie met medicatie.

Psychospirituele therapieën en cognitieve gedragstherapie bleken de meeste invloed te hebben op de vermoeidheidsklachten. Interventies die ook een significante verbetering in vermoeidheid lieten zien, zijn: Oriental Medicine Music Therapy, yoga, acupunctuur en sociale steun. Slechts negen studies hebben de deelnemers lang genoeg gevolgd, om het blijvend effect van de interventie te beoordelen. Significante, blijvende resultaten werden gevonden voor acupunctuur, zelfmanagement, online dagboekjes en multidisciplinaire revalidatie. In overeenstemming met eerdere studies wordt graded exercise niet geadviseerd (adviezen zijn te algemeen en onvoldoende individu gericht). Oefenprogramma’s blijken alleen effectief te zijn wanneer zij focussen op de individuele ervaring en de functionele impact van vermoeidheid op het dagelijks leven van de patiënt.

TIP:  Zazen, adem en hartvariabiliteit

Discussie

De onderzochte doelgroep is niet heterogeen genoeg om concreet te kunnen zeggen ‘wat werkt en voor wie’. Synthese van de data suggereert wel dat de beheersing van vermoeidheid op lange termijn gunstig kan zijn wanneer:

  • Fysieke en psychologische steun wordt verleend als groepstherapie, waarbij mensen hun functionele reactie op vermoeidheid kunnen plannen.
  • Krachttraining in plaats van het trainen van uithoudingsvermogen wordt gebruikt om deconditionering te voorkomen.
  • Vermoeidheid wordt beschouwd in de context van de leefstijl van een persoon en thuisactiviteiten worden gebruikt in de revalidatie.

Opmerking van de samenvatter

Veel mensen hebben te maken met post-COVID klachten, waarbij vermoeidheid op de voorgrond staat. ‘Traditionele fysiotherapie’ in de zin van kracht en conditie opbouwen, werkt bij deze mensen vaak averechts. Pacing, ademhaling en ontspanning zijn de kernbegrippen bij de begeleiding van mensen met post-COVID klachten. Psychosomatisch fysiotherapeuten zijn dan ook de aangewezen personen om post-COVID patiënten te begeleiden bij het terugkrijgen van hun leven. Het beste resultaat wordt verkregen wanneer begeleiding vroegtijdig begint.

Bron: Fowler-Davis, S., Platts, K., Thelwell, M., Woodward, A., & Harrop, D. (2021). A mixed-methods systematic review of post-viral fatigue interventions: Are there lessons for long Covid? PLoS ONE 16(11): e0259533. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0259533

Bron

Ellen Ricke

Ellen Ricke

Fysiotherapeut en klinisch epidemioloog in opleiding. Promovenda aan de universiteit van Groningen (afdeling sociale psychologie van gezondheid en ziekte) met als promotierichting adherence ten aanzien van bewegen bij patiënten met chronische aandoeningen.

Zin in een leuke en boeiende cursus?

Kijk dan hier voor inspiratie!

" 3000+ tevreden fysiotherapeuten gingen je voor. "

Nieuwsbrief

Elke twee weken 3 samenvattingen voor fysiotherapeuten. Gratis, al 17 jaar. 6000+ fysiotherapeuten gingen je voor.

Volg ons op facebook:

Database met 1500+ artikelen

Voorjaar 2023

Werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie

3 dagen. Start 15 mei 2024. Prijs € 595,- …

Acceptance and Commitment Therapy bij pijn

3 dagen. Start 7 juni 2024. Prijs € 495,-…

Pijn- en Stressmanagement technieken

3 dagen. Start 31 mei 2024. Prijs € 595,-…

Vrouw doet pilates oefeningen en voorkomt daardoor rugpijn.

Fysiopilates opleiding

9 dagen. Start 10 september 2024. Prijs € 1395,-…

De Mindful Fysiotherapeut

8 dagen. Start 12 september 2024. Prijs € 1395,-…

Dansante Fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff

8 dagen. Start 20 september 2024. Prijs € 1395,-…

Vrouw stretcht mindfull tegen rugpijn.

Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie

5 dagen. Start 28 september 2024. Prijs € 995,-…

kngf-logo-klein
keurmerk-fysiotherapie-logo-klein
crkbo_instelling_rgb