Pilates bij dubbelzijdige knieartrose

Artrose komt, zoals elke fysiotherapeut uit ervaring weet, veel bij ouderen voor. Naast de pijn ontstaan er functionele stoornissen die het functioneren in het dagelijks leven sterk kunnen beperken. In het algemeen worden aerobe oefeningen en krachttraining voor deze patiëntengroep geadviseerd. Bij voorkeur trainingsvormen met een lage gewrichtsimpact. De verbetering in kracht en proprioceptie van de musculatuur rond de gewrichten draagt bij aan een verbeterde neuromusculaire controle, betere kwaliteit van het kraakbeen, en minder overbelasting van de knie en de heupgewrichten tijdens bijvoorbeeld het wandelen. Veel oefenvormen zijn al onderzocht, maar het effect van pilates bij ouderen met knieartrose is nog weinig onderzocht.

Pilates

Pilates is een totaalbenadering gericht op de ademhaling, balans, mobiliteit, proprioceptie, en spierkracht van de centrale musculatuur. Dat wil zeggen de buikspieren, de onderrugspieren, de bekkenbodem, en de spieren rond de heupen en de gluteus. Deze spieren spelen een belangrijke rol bij zowel stabilisering als beweging. Ze staan dynamische krachtgeneratie en overdracht toe. Ook het lichaamsbewustzijn wordt door pilates sterk aangesproken en getraind.

Pilates op de mat

Pilates op de mat is een vorm van pilates op de grond, zonder (dure) toestellen. De voordelen van pilates op de mat zijn in diverse onderzoeken aangetoond. Pilates op de mat, met een accent op het trainen van de gluteus, quadriceps en de kernmusculatuur sluit mooi aan bij de aanbevelingen in de klinische richtlijnen rondom artrose. Ondanks deze potentiële voordelen van pilates is deze oefenvorm in slechts één onderzoek bij knieartrose onderzocht. Reden voor de onderzoekers in dit artikel om het effect van pilates op de mat te evalueren op gezondheidsstatus, pijn, stijfheid en het functioneren van oudere vrouwen met knieartrose.

Methode

Het oefenprotocol in deze RCT is ontwikkeld op een universitaire afdeling voor fysiotherapie, door een fysiotherapeut met veel ervaring in mat pilates. De trainingsperiode duurde zeven weken. Daarbij werd er twee keer per week 60 minuten getraind. Elke training bestond uit 10 minuten mobiliseren, 40 minuten mat-pilates, en 10 minuten ontspanning. Elke pilates oefening bestond uit een serie van 5-20 herhalingen, afgestemd op het vermogen van de deelnemer.

Deelnemers

In dit onderzoek werden 18 vrouwen (60-70 jaar) willekeurig aan twee onderzoeksgroepen toegewezen: een groep ontving het pilates protocol en er was een wacht-groep die geen fysiotherapie ontving. Er was sprake van dubbelzijdige knieartrose en overgewicht met een BMI tussen de 25 en de 34,9 kg/m2. De deelnemers maakten geen gebruik van loophulpmiddelen. Ook deden ze niet mee aan een ander fysiek trainingsprogramma.

Interventie

De pilates deelnemers werden eerst getraind in het correct inzetten van de ademhaling en andere concepten uit pilates, zoals concentratie en motorische controle. De deelnemers in de controlegroep kreeg twee keer per week een telefoontje om te informeren naar hun gezondheid en de aansporing het onderzoek af te maken. Daarna zou indien gewenst fysiotherapie volgen.

Uitkomstmaten

De belangrijkste uitkomstmaten die direct voor de onderzoeksperiode en direct daarna werden afgenomen waren de WOMAC bestaande uit 24 items in drie domeinen: pijn, stijfheid en fysiek functioneren. En de SF-36, een algemene gezondheid gerelateerde kwaliteit van leven vragenlijst. De SF-36 bestaat uit acht dimensies waaronder functionele capaciteit, algemene gezondheid, en pijn. Ook het medicijngebruik werd opgetekend. In deze studie was er slechts één uitvaller.

Resultaten

De pilates groep gaat significant vooruit op functionele capaciteit en pijn gemeten via de SF-36 en de WOMAC. Kijkend naar het verschil tussen de twee groepen blijkt de mat pilates groep op alle onderzoeksuitkomsten beter te scoren dan de wachtgroep. De effectsterkte is als sterk te classificeren. Geen van de deelnemers meldt negatieve effecten van de behandeling.

Opmerkingen samenvatter

De auteurs melden dat de sterkte van het effect klinisch significant en relevant zijn (MCID). Binnen Psychfysio opleidingen zijn er al diverse samenvattingen gepubliceerd van onderzoek naar het inzetten van pilates binnen fysiotherapeutische context. Zie: artikelen over pilates en fysiotherapie. Pilates blijkt dan een uitstekende en voor een brede groep van patiënten, zinvolle oefenvorm. Dit onderzoek laat zien dat pilates ook fysiotherapeutisch inzetbaar is bij vrouwen met dubbelzijdige knieartrose.

Het grote voordeel van pilates is dat het een totaalbenadering is. Het gehele lichaam wordt integraal getraind, waarbij niet alleen kracht, maar juist ook lichaamsbewustzijn, motorische controle, uitlijning, stabiliteit, adem en ontspanning, veel aandacht krijgen. Dat staat voor een kwalitatief volwaardiger training van de patiënt als je dat vergelijkt met een geïsoleerde oefening gericht op het versterken van de knie extensoren. Bijkomend voordeel van pilates is de algemene bekendheid en populariteit van deze oefenvormen en dat pilates prima in groepsvorm te geven is. De fysiotherapeut kan daarbij denken aan een preventie groep, maar natuurlijk ook op herstel gerichte heterogene patiëntengroepen. Interessant is om bij voldoende aanbod een specifieke patiëntengroep op te zetten. Bijvoorbeeld met neurologische aandoeningen, valneigingen, of zoals in dit onderzoek met artrose rond de heupen en de knie. De fysiotherapeut kan zich daarbij mooi onderscheiden van algemeen opgeleide pilates docenten.

Ben jij fysiotherapeut die pilates specifiek in zijn praktijk wil inzetten dan hebben we daar een mooie opleiding voor met passende naam: fysiopilates.

Foto bij artikel door AsiaVision / iStock

Bron: Rêgo, T. A. M., Ferreira, A. P. de L., Villela, D. W., Shirahige, L., Xavier, A. B., Braz, R. R. S., Guerino, M. R., & Araújo, M. das G. R. de. (2023). Effects of mat Pilates on older adult women with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 33, 136–141. https://doi.org/10.1016/j.jbmt.2022.02.007