Pijnbeleving afhankelijk van interpersoonlijke omgeving

Als mensen zich afgewezen voelen, reageren ze sterker op pijnprikkels dan wanneer mensen zich geaccepteerd voelen. Hoe groot deze impact is, hangt onder meer samen met de vroege ontwikkeling en de kwaliteit van de opvoedstijlen van de ouders. Op fMRI’s is te zien dat afwijzing/acceptatie en gevoelens van pijn bepaalde neurale circuits delen, waardoor ze elkaar beïnvloeden. Dat blijkt uit onderzoek onder 22 gezonde mensen en kan van belang zijn bij de behandeling van mensen met chronische pijn.

Chronische pijn en psychiatrische stoornissen gaan regelmatig samen. Meer dan de helft van de mensen die lijden aan depressie of angststoornissen hebben ook chronische pijnklachten. Chronische pijn is een complex multifactorieel fenomeen en daardoor vaak lastig te behandelen. Voor het ontwikkelen van een effectieve behandeling is het van belang de onderliggende neurale systemen te begrijpen die chronische pijn veroorzaken, in stand houden en de pijnervaring beïnvloeden.

De auteurs hebben hier al eerder een ontwikkelingstheorie voor geformuleerd. Deze omschrijft onder meer dat er een neuraal verband is tussen de pijnervaring en gevoelens van interpersoonlijke afwijzing of verlating en dat vroege interacties met ouders of verzorgers hierbij een rol speelt. Uit onderzoek blijkt dat chronische gecentraliseerde pijn sterk geassocieerd is met hypersensitiviteit voor interpersoonlijke afwijzing, een suboptimale interpersoonlijke omgeving in de jeugd en moeilijkheden bij het begrijpen en tonen van gevoelens naar anderen. Ook neemt pijn toe bij interpersoonlijke problemen en verergerde gevoelens van afwijzing. De Developmental Theory stelt op basis van deze gegevens dat een niet-optimale interpersoonlijke omgeving in de vroege jeugd de ontwikkeling van het gedeelde neurale systeem verstoort die een rol speelt bij de interpersoonlijke emoties en pijn. Het kan de ontwikkeling van de regulering van stress verstoren, maar ook de differentiatie tussen affectieve en somatische aspecten van stress.

Uit fMRI-studies blijkt dat delen van de pijnverwerkende circuits ook betrokken zijn bij het verwerken van gevoelens van afwijzing. Ook werd daarin gevonden dat het gebruik van pijnstillers gevoelens van afwijzing verminderde, en de activiteit van de insula en de anterior cingulate cortex (ACC) verminderde. Deze regio’s zijn ook betrokken bij pijnverwerking en bij het verlies van grijze stof bij mensen met centrale chronische pijn, zoals fibromyalgie en somatoforme pijn. Ook bij gezonde personen wordt een verband gezien tussen pijn en afwijzing; als een pijnstimulus wordt gegeven in de context van afwijzing vergeleken met acceptatie was de pijn erger. Dit geldt ook voor pijnstimuli die met opzet werden toegebracht in plaats van per ongeluk.

In deze studie kijken de onderzoekers naar de neurale basis van de modulatie van pijn bij gevoelens van interpersoonlijke afwijzing en de rol van de vroege interpersoonlijke omgeving bij de ontwikkeling van dit neurale systeem.

Methode

Tijdens een fMRI kregen gezonde deelnemers thermale stimuli die matig pijnlijk (VAS-score van 5) waren in 3 verschillende interpersoonlijke contexten: acceptatie, afwijzing en  heracceptatie.  Deze contexten werden gecreëerd in een computertaak (Cyberball). https://youtu.be/goK2rivxTqQ Hier mogen mensen eerst meedoen aan een online balspel en er vervolgens worden ze uit het spel gezet, terwijl ze zien dat twee andere online deelnemers samen doorgaan. Vervolgens mogen ze weer meedoen (heracceptatie).

De vroege interpersoonlijke omgeving werd vastgelegd met het Parental Bonding Instrument (PBI), die opvoedstijlen in de jeugd vastlegt op basis van zelfrapportage aan de hand van 25 stellingen die worden gescoord op een 4-punts Likertschaal.

Resultaten

Er namen 22 gezonde mensen tussen 22 en 48 jaar deel aan dit onderzoek. Tijdens de fase van afwijzing voelden de deelnemers zich meer buitengesloten, afgewezen, genegeerd en onzichtbaar dan tijdens de acceptatie-fase. In de heracceptatiefase verminderden die gevoelens weer, maar kwamen niet meer terug op het niveau van voor de afwijzing. Een vergelijkbaar patroon werd gezien in de pijnbeleving. Tijdens de afwijzingsfase werd de pijnprikkel significant pijnlijker ervaren dan tijdens de acceptatiefase, en tijdens de heracceptatie verminderde de pijn weer. Ook al werden de mensen in die fase niet meer uitgesloten (ze kregen de bal even vaak als de anderen), de gevoelens van afwijzing had nog invloed op de pijn beleving.

De pijnscores en interpersoonlijke gevoelens tijdens Acceptatie, Afwijzing en Heracceptatie waren significant gecorreleerd met de scores op de Parental Bonding Instrument (PBI). Een lager niveau van zorg en een hoger niveau van controle/overbescherming waren geassocieerd met sterkere pijn en sterkere gevoelens van afwijzing, en met het gevoel minder aardig gevonden te worden.

Uit de fMRI  bleek dat ervaren pijn in alle drie de interpersoonlijke contexten breinregio’s activeerden, waaronder de insula, ventraal striatum, dACC en de somatosensorische cortex. Interpersoonlijke afwijzing veranderde de activiteit significant in meerdere systemen, waaronder het limbische systeem en de regio’s van pijnverwerking (hippocampus, bilateral putamen, bilateral insula, en pons). Ook tijdens de acceptatiefase – als iedereen de bal even vaak kreeg – bleek dat sommige mensen zich toch wat buitengesloten voelden. Dit correleerde significant met de pijnbeleving en hing samen met neurale activiteit in de linker insula. De omvang van de neurale modulatie in pijncircuits door gevoelens van afwijzing was geassocieerd met de kwaliteit van vroege interpersoonlijke ervaring met ouders/verzorgers, met name de interpersoonlijke kwaliteit van de zorg van de moeder.

Conclusie

De auteurs concluderen dat deze resultaten suggereren dat interpersoonlijke emoties een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling en het functioneren van het pijnsysteem. Gevoelens van afwijzing versterken de beleving van pijn en verminderen de top-down regulatie van pijnverwerking. Individuele verschillen in gevoelens van interpersoonlijke afwijzing (zowel subjectief als objectief) vergrootte de activiteit in pijncircuits en verzwakt de activiteit in circuits die het verwerken van pijn en emotie reguleren. Individuele verschillen hierin hangen samen met interpersoonlijke ervaringen met de ouders/verzorgers in de vroege jeugd. Deze resultaten ondersteunen de theorie over predispositie voor chronische gecentraliseerde pijn. Om pijn te verlichten lijkt het dus ook van belang om interpersoonlijke stressoren te behandelen.

Bron: Landa, A., Fallon, B.A., Wang, Z., Duan, Y., Liu, F., Wager, T.D., Ochsner,K., Peterson, B.S. (2020). When it hurts even more: The neural dynamics of pain and interpersonal emotions. J Psychosom Res . Jan;128:109881.

Foto bij artikel door Jochen Schoenfeld / Shutterstock.