Muziek bevordert fysiotherapeutische beweeginterventies

Muziek wordt in alle culturen gebruikt om beweging te stimuleren. De relatie tussen het luisteren naar muziek en het uitvoeren van repetitieve bewegingen in de vorm van gezondheidsrelateerde oefeningen is interessant, omdat het een goedkope en toegankelijke manier is om participatie binnen de fysiotherapie te verhogen. Muziek grijp in op cognitieve, sensomotorische en psycho-emotionele processen om coördinatie tijdens repeterende bewegingen te ondersteunen. Er zijn verschillende theorieën die de invloed van muziek op gezondheidsgerelateerde bewegingen omschrijven. De auteurs van dit onderzoek hebben een systematisch review en een narratieve synthese van de literatuur gedaan om beter te leren begrijpen hoe het luisteren naar muziek de effecten op gezondheidsgerelateerd oefenen en fysieke activiteit moduleert. Er werden 23 onderzoeken geïncludeerd, waarin drie verschillende contexten werden beschreven van de invloed van muziek op beweging, oefeningen en fysieke activiteit:  (1) therapeutische effecten (n = 9); (2) oefeningen en sportprestaties (n = 11) en (3) auditory-motor processing  (n = 3).

Therapeutische effecten: Deze theorieën beschrijven de capaciteit van muziek om motorische bewegingen en neuroplasticiteit te ondersteunen waardoor doelen in neurorevalidatie en medische contexten behaald kunnen worden. Verschillende componenten van de muziek, zoals ritme, kunnen gebruikt worden om het herleren van functionele motorische patronen te bevorderen. Muziek stimuleert ook hormonale en biochemische veranderingen, die geassocieerd zijn met positieve emoties, stemming en effect en de ervaring tijdens de oefeningen positief beïnvloedt.

Oefeningen en sportprestaties: Het luisteren naar strategisch geselecteerde muziek leidt tot gunstige fysiologische en psychologische responses die de uitvoering, ervaring en therapietrouw bevorderen. Muziek reguleert de stemming en leidt af van pijn, vermoeidheid (ratings of perceived exertion, RPE) en andere onaangename gevoelens. Ook worden repetitieve oefeningen als minder saai ervaren als er muziek bij is. Vooral ritme en tempo zijn belangrijk; melodie, harmonie en tekst spelen een minder grote rol. Vooral up-tempo muziek met veel variaties in toon, ritme etc past goed bij actieve bewegingen. De effectiviteit van de muziek is sterk persoonsafhankelijk. Bij het vinden van de juiste muziek beschrijven de participanten het als een bron van motivatie en energie tijdens oefeningen.

Auditory-motor processing: Muziek is een stimulus voor complexe corticale en subcorticale neurologische processen die motorische bewegingen, emotionele respons en neurale plasticiteit beïnvloeden. Herhalingen in de beweging correleren met fases tussen twee opeenvolgende beats, die de uitvoering van nauwkeurige bewegingen faciliteert tijdens de ritmische patronen in muziek.

Alle theorieën die gevonden werden in de literatuur hadden als centraal thema de subcorticale en corticale stimulatie en respons op de muziek. Vanuit dit centrale thema waren twee sub-thema’s af te leiden; fysiologische arousal en de subjectieve ervaring. Fysiologische arousel omvatte twee sleutelconcepten; entrainment en synchronisatie resulterend uit de ritmische stimulatie van muziek en neurofysiologische responsen op muziek in het geheel. De belangrijkste concepten bij de subjectieve ervaring bestond uit persoonlijke impact, psychologische respons en afleiding.
Deze thema’s en concepten zijn bekend uit een veelgebruikte hypothese dat fysiologische arousal en subjectieve ervaring de gedragsmatige respons beïnvloeden door een toename in participatie en opvolging van de oefeningen.

Metatheorie van muziek en bewegen voor fysiotherapeuten

Een metatheorie die deze theorieën uit de drie contexten omvat is weergegeven in bijgevoegde figuur. De theorieën beschrijven de effecten van muziek op cognitieve processen als veelzijdig en complex, waarbij onbewuste subcorticale en bewuste corticale stimulatie en responsen zijn betrokken. Muziek bootst ritmes en patronen na, zowel binnen ons lichaam als extern in de omgeving, waardoor ons brein het direct herkent, interpreteert en begrijpt. Deze stimulerende effecten zijn zo sterk dat het negeren van muziek moeilijker is dan ermee te interacteren. Muziek is daarom een krachtig middel dat gebruikt kan worden om via deelname aan oefeningen het niveau van fysieke activiteit te ondersteunen.
Het zenuwstelsel blijkt erg gevoelig te zijn voor ritme, toon en dynamische elementen in muziek. Vibraties in de muziek beïnvloeden het gehele lichaam, van individuele cellen tot organen en complexe systemen. Deze processen zijn meestal onbewust. Het reguleert hart en bloeddruk en ook het neuro-endocrine systeem reageert door opioïden, norepinephrine en neurotransmitters af te scheiden.
Participanten zagen muziek als een externe bron die ze helpt om bewegingen te synchroniseren en de concentratie vast te houden. Deze ritmische componenten waren belangrijker dan melodie, harmonie, toonhoogte of tekst. Een feedforward-feedback lus loopt over de verschillende fases en begeleidt het traject van een bewegingscyclus.  Deze lus geeft ruimte voor anticipatie en kleine aanpassingen in positie, snelheid en versnelling. Het is daarom belangrijk om een tempo en ritme te kiezen die de gewenste snelheid en intensiteit ondersteunen.
Ritmische cues verminderen variatie in spierspanning, waardoor symmetrie, balans en motorische coördinatie verbetert.

Opmerkingen samenvatter

De theorieën beschreven in de onderzochte studies ondersteunen de hypothese dat het luisteren van muziek tijdens fysiotherapeutische oefeningen de deelname aan de oefeningen verhoogt en het effect van bewegen verbetert. Dit verloopt via een groot aantal verschillende processen. Muziek tijdens fysiotherapeutisch bewegen is toegankelijk, goedkoop en eenvoudig, waardoor het een interventie is die tegemoet komt aan de aanbevelingen voor naleving van de therapie en een verandering in leefstijl.
Ook al zijn de effecten van muziek, en meer breed bezien van dansante fysiotherapie, onmiskenbaar gunstig, fysiotherapeuten moeten vaak nog wat wennen aan het idee. Vaak denkt men dat de patiënt het vreemd zal vinden of heeft de fysiotherapeut(e) de indruk dat hij/zij zelf de muzikale of dansante kwaliteiten mist. Niets is minder waar. Patiënten waarderen het enorm, zeker ook als ze zelf de muziek mogen bepalen, en ze beleven er veel plezier aan. Om via het toevoegen van muziek of danste elementen je fysiotherapeutische doelstellingen te behalen is het zelfs gunstig dat je zelf ook geen ‘prefect’ voorbeeld bent. Dat werkt drempel verlagend en verhoogt het idee bij de patiënt dat het hem/haar ook zal lukken.

Binnen PsychFysio opleidingen hebben we de cursus Dansante fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff ontwikkeld. Het geeft je in acht heerlijke beweegdagen een fantastische inspiratie om kleine dansante elementen aan je fysiotherapie toe te voegen. Enkele reactie van deelnemers:

[show-testimonials alias=’Dansante Fysiotherapie’]

De cursus is erg compleet en wordt ondersteun door een uitgebreide website (https://dansantefysiotherapie.nl) om het bewegen te ondersteunen. De website is ook toegankelijk voor patiënten. De fysiotherapeutische doelen die door middel van dansante fysiotherapie behaald kunnen worden zijn wetenschappelijk onderbouwd: motorische integratief bewegen, coördinatie verbetering, mobiliteit, kracht en uithoudingsvermogen, pijn en stressreductie.