Minder psychosomatische klachten bij adolescenten die zichzelf fysiek fit en actief vinden

Zo’n twee op de drie adolescenten heeft wekelijks last van psychosomatische klachten als hoofdpijn, buikpijn, nervositeit of slaapproblemen. Maar adolescenten die zichzelf zien als fysiek fit en lekker actief, hebben daar minder vaak last van dan leeftijdgenoten die zichzelf niet fysiek vinden. Dat blijkt uit een onderzoek onder ruim drieduizend 11- tot 19-jarigen uit Litouwen.

Adolescentie is een periode waarin veel psychische, fysieke en sociale veranderingen plaatsvinden. Pubers ervaren in deze periode regelmatig moeilijkheden in hun subjectieve welzijn en psychosociale druk, wat kan leiden tot psychosomatische gezondheidsklachten. Deze psychosomatische klachten zoals pijn, slaapproblemen en sombere stemming zijn geassocieerd met psychosomatische klachten op volwassen leeftijd en de ontwikkeling van psychische problemen.

Leefstijl is een belangrijke voorspeller van psychosomatische klachten. De groei in populariteit van schermgebruik en een sedentaire leefstijl leidt tot meer somatische gezondheidsklachten, zoals rug-, nek- en schouderpijn. Deze klachten nemen toe onder adolescenten. Onderzoek laat zien wat de belangrijkste risicofactoren voor psychosomatische klachten zijn:

• risicovol gedrag,
• niet sporten,
• overgewicht hebben,
• een negatief lichaamsbeeld,
• negatief zelfbeeld,
• slechte perceptie van gezondheid,
• het gevoel niet bij een sociale groep te horen,
• problematisch internetgedrag,
• vluchtgedrag in online games,
• psychosociale stress.

Fysieke activiteit speelt een belangrijke rol in de fysieke en mentale gezondheid van adolescenten. Het kan een beschermende werking hebben op psychosomatische klachten, maar dit verband is niet consistent aangetoond in onderzoek. Fysieke activiteit bepaalt samen met genetische factoren de fysieke fitheid, wat een belangrijke marker is van de gezondheid van de adolescent. Uit studies blijkt dat een grotere fysieke fitheid samengaat met een hogere kwaliteit van leven, betere academische prestaties, minder tabaksgebruik en minder depressie.

Om de relatie tussen fysieke activiteit en mentale gezondheid te analyseren, zijn cognitieve factoren belangrijk. Adolescenten die geloven dat hun fysieke gezondheid voldoende is voor een goede gezondheid, blijken psychologisch beter te functioneren. Het doel van deze studie was om te onderzoeken hoe fysieke activiteit, participatie in sport en overtuigingen over persoonlijke fysieke activiteit en fysieke fitness geassocieerd zijn met de psychosomatische gezondheid van adolescenten.

Methode

De auteurs includeerden adolescenten tussen 11 en 19 jaar van scholen in Litouwen.  Via een nationaal onderzoek, Health Behaviour in School-aged Children (HBSC), verzamelden de auteurs informatie over socio-demografische gegevens en leefstijlgerelateerde zaken, waaronder voeding, fysieke activiteit schermtijd, tabaks- en alcoholgebruik en tevredenheid met het leven. Daar voegden ze drie extra vragen aan toe: participatie in sport, zelf-ervaren fysieke activiteit en zelf-ervaren fysieke fitheid. BMI werd gemeten en vastgelegd op de scholen. De psychosociale gezondheid werd ook vastgesteld aan de hand van vragen uit de HBSC-studie. Hierbij werd gevraagd naar hoofdpijn, buikpijn, rugpijn, duizeligheid en psychische symptomen: de mate van geïrriteerd, nerveus en somber voelen of moeilijkheden om in slaap te vallen. Bij fysieke activiteit word in de vragenlijst gevraagd naar het aantal dagen per week dat ze matig tot intensief actief zijn voor minstens 60 minuten per dag. Op basis daarvan werden de deelnemers ingedeeld in twee groepen: een groep die onvoldoende actief was (<5 dagen per week) en een groep die voldoende actief was (≥ 5 dagen per week).

Resultaten

Er deden 3284 adolescenten mee aan het onderzoek, met een gemiddelde leeftijd van 14,9 jaar. Van deze groep rapporteerde 64% minstens 1 psychosomatische klacht per week, 55,3% van de jongens en 72,2% van de meisjes. Er waren meer verschillen tussen jongens en meisjes te zien. Jongens gebruikten meer tabak, alcohol en ongezonde voeding, maar rapporteerden ook een hogere fysieke activiteit, een hogere zelf-ervaren fysieke activiteit, fysieke fitheid als voldoende of goed en een hogere participatie in sport. Daarnaast hadden jongens ook significant meer niet-educatieve schermtijd dan meisjes. Meisjes hadden meer somatische en psychische klachten en een lagere tevredenheid met het leven.

De sterkste voorspellers voor somatische symptomen waren roken, drinken, ongezond eten, meer schermtijd en een slechte zelf-ervaren fysieke fitheid en fysieke activiteit. Daarbij hadden ook vrouwen een grotere kans op somatische klachten. Bij de oudere adolescenten namen de somatische klachten af. Ook ging ieder punt extra op de schaal van tevredenheid met het leven (schaal van 0 tot 10) gepaard met een 10% lagere kans op het rapporteren van somatische klachten. De voorspellers voor psychische klachten waren: vrouwelijke geslacht, alcoholgebruik, ongezonde snacks, langere schermtijd en een slechte zelf-ervaren fysieke fitheid waren de grootste voorspellers voor psychische symptomen. Iedere stap op de schaal van tevredenheid met het leven was gerelateerd aan een 15% lagere kans op psychologische symptomen.

Zelf-ervaren onvoldoende fysieke activiteit, perceptie van fysieke fitheid als slecht en niet deelnemen in sport verhoogde de frequentie van somatische en psychische klachten. Een lagere fysieke activiteit was geassocieerd met meer psychologische klachten, maar niet met somatische klachten.

Conclusie en opmerkingen

Adolescenten die slechter gezondheidsgerelateerd gedrag hebben, rapporteren meer psychosomatische klachten. Fysieke activiteit en participatie in sport zijn juist geassocieerd met minder psychosomatische klachten. Vooral de eigen perceptie van fitheid lijkt belangrijk; als adolescenten hun eigen fysieke activiteit en fitheid als voldoende of goed beschouwen, rapporteren ze minder psychosomatische klachten, ongeacht de aanwezigheid van ongezonde gewoontes zoals veel schermtijd, roken drinken en ongezond eten. De auteurs noemen daarom belangrijk om de cognitieve en zelf-ervaren factoren mee te nemen bij onderzoek naar psychosomatische klachten bij deze doelgroep.