Lateralisatie en somatisatie: de linker- en rechter hersen hemisfeer

Zowel de psychodynamische- als sociale theorieën hebben ruim aandacht gehad als verklaringsmodel voor somatisatie. De biologische aspecten van somatisatie hebben relatief weinig aandacht gekregen. Cerebrale asymmetrie is een biologisch concept in psychiatrisch wetenschappelijk onderzoek en wordt recentelijk meer in onderzoek gebruikt. Lateralisatie van somatische klachten (dat wil zeggen dat bepaalde klachten aan één kant meer voorkomen) wordt al vanaf de jaren twintig beschreven voor een groot scala van somatische symptomen (hypochondrie, pijn, reumatische klachten, neurotische klachten, paresthesieën etc.). Sommige auteurs melden een links lateralisatie, anderen een rechts. Er is dus meer onderzoek nodig. De huidige studie onderzoekt de aanwezigheid van lateralisatie van psychogene somatische symptomen bij Koreaanse patiënten.

Methode

De proefpersonen waren patiënten die voor medisch onverklaarde somatische symptomen verwezen waren naar een outpatient kliniek. Door middel van een semigestructureerd interview werden patiënten met depressieve stoornissen, angststoornissen en somatoforme stoornissen (DSM III R) geselecteerd voor het onderzoek. Een van de exclusie- criteria was naast medicatie, alcoholmisbruik en of men linkshandig was. Van de 102 patiënten met onverklaarde medische klachten blijven na in- en exclusie 25 mannen en 36 vrouwen over.
De hoofdklacht en andere somatische symptomen werden nauwkeurig in kaart gebracht. De sterkte van de depressie werd door de Hamilton’s Depression Scale gemeten, de angst door de Hamilton Anxiety Scale. Psychiatrische diagnoses en symptomen werden door twee psychiaters onafhankelijk van elkaar opgenomen. Bij twijfel werd er overlegd.
Aan de hand van de lokalisatie van de somatische hoofdklacht werden patiënten ingedeeld in links, rechts of links-rechts groep.

Resultaten

De lateralisatie die men binnen de onderzoeksgroep vond, werd niet statistisch significant beïnvloed door geslacht, burgerlijke staat, hoeveelheid scholing, duur van de ziekte, religie, plaats waar men woont. 55.7% van de patiënten hadden identificeerbare emotioneel belastende omstandigheden voorafgaande aan het ontstaan van de hoofdklacht. Het al of niet hebben van deze emotioneel belastende omstandigheden was niet van invloed op de lateralisatie.
62,3% van de patiënten hebben de hoofdklacht aan de linker zijde, 19,7% aan de rechter zijde en 18% beiderzijds of in het midden. Een linkspresentatie van de klachten kwam statistisch significant meer voor dan een rechts- of symmetrische presentatie. Kijkend naar de aard van de hoofdklacht blijkt hoofdpijn en andere vormen van pijn significant meer links te presenteren dan rechts. Dit in tegenstelling tot zwakte, paralyse, tremoren of andere klachten. Ook het totaal aantal somatische klachten (inclusief hoofdklacht) bleek meer links (87 klachten) dan rechts (25), of links-rechts (43) voor te komen.
Er bleek geen verschil in het voorkomen van depressieve stoornissen, angststoornissen of somatoforme stoornissen tussen de verschillende lateralisatiegroepen. De angst- en depressie scores waren wel hoger in de linksgroep dan in de andere groepen maar was niet statistisch significant.

Discussie

De auteurs stellen samenvattend dat medisch onverklaarde klachten zich meer links presenteren (vooral pijn), maar dat er geen relatie is met demografische kenmerken of een DSM-III-R diagnose. Als lateralisatie van ‘psychosomatische’ klachten gebaseerd is op lateralisatie van de hersenen dan is dit aangeboren en is het begrijpelijk dat demografische kenmerken hier geen invloed op uitoefenen. Dat men bij hysterische symptomen of conversie symptomen bij kinderen ook een voorkeur voor rechtspresentatie ziet, kan te maken hebben met het feit dat het rechts hebben van de klacht meer impact (aandacht en ontheffing van taken) geeft. Lateralisatie is dus een complex fenomeen dat zowel een biologische grondslag als een psychosociale grondslag kan hebben.

Er worden in de literatuur drie verklaringen gegeven voor de lateralisatie van somatisatie.

• De evaluatieve hypothese is een psychodynamische theorie die stelt, dat men symptomen eerder aan de ‘slechte’ kant zal krijgen. Met ‘slecht’ wordt hier links bedoeld omdat links in de westerse cultuur meer geassocieerd is met ‘slecht’ en rechts met ‘goed’.
• De ‘convenience’ hypothese stelt dat men somatoforme klachten daar krijgt waar ze het minst hinderen. Dit klopt niet omdat nekpijn en hoofdpijn ook meer links zitten en een linkspresentatie bij deze klachten niet meer hinderlijk is dan een rechtspresentatie.
• Het derde concept verwijst naar asymmetrische lateralisatie van de hersenen, waarbij het idee is dat de rechter hersenen wat meer emotioneel en non-verbaal materiaal verwerken en de linker hersenhelft meer verbaal sequentieel materiaal. De emotionele distress wordt meer gemedieerd door de rechter hersenhelft en komt dan tot uitdrukking in de linker lichaamshelft. De auteurs van dit artikel hangen dit laatste model aan.