Metaforen en taalgebruik typerend bij chronische pijnpatiënten

‘Een mes tussen de ribben’, ‘alsof iemand een gat in mijn hoofd boort’, ‘mijn voet hoort niet bij mij’. Dergelijke metaforen gebruiken mensen om hun chronische pijnklachten te beschrijven. Verschillende aandoeningen blijken hun eigen typerende metaforen te hebben. Ook gaan metaforen niet zozeer over de intensiteit van de pijn, maar vooral over de impact op het dagelijks leven. Een beter begrip van de woordkeus van patiënten, kan helpen de communicatie te verbeteren. Dat concluderen Australische onderzoekers na een studie onder bijna 300 pijn-patiënten.

Chronische pijn is een veel voorkomend probleem, maar blijft een subjectieve ervaring. Mensen met chronische pijn gebruiken vaak metaforen om pijn te omschrijven. Hiermee proberen ze de pijn te beschrijven als een persoonlijke ervaring in plaats van een universeel probleem. Met behulp van de metaforen verduidelijken patiënten de subjectieve ervaring van pijn voor anderen, om zo begrip te vergroten en empathie van anderen te vergemakkelijken.

De Conceptual Metaphor Theory (CMT) stelt dat een metafoor een conceptueel hulpmiddel is voor het denken, organiseren en vormen van de realiteit. Bij een metafoor wordt het begrip van een (bron)domein) van een ervaring of abstract concept vertaalt in de woorden van een ander (doel) domein. Met bijvoorbeeld de metafoor ‘het leven is een reis’ is leven het brondomein waar de kennis over een ander behulpzaam doeldomein (reizen) bij wordt betrokken. De boodschapper wil duidelijk maken dat het leven als een weg is die mensen bewandelen.

Bij het gebruik van metaforen in praten over pijn kan een soort simulatie van ervaring worden opgeroepen bij de luisteraar. Denk bijvoorbeeld aan de uitspraak ‘de pijn voelt als een mes tussen de ribben.’ Omdat voor veel mensen chronische pijn onbekend is, kan het gebruik van meer bekendere metaforen het gevoel verduidelijken. Ook beperkingen kunnen op deze manier beter uitgelegd worden. Complexe informatie wordt door het gebruik van metaforen versimpeld en concreet gemaakt.

Deze pijnmetaforen geven dus informatie over hoe een patiënt de pijn ervaart en beleeft. Maar het geeft ook andere informatie dan alleen over de pijn, bijvoorbeeld over depressieve gevoelens en andere psychische factoren. Uit taalanalyses blijkt bijvoorbeeld dat mensen met een depressie relatief veel persoonlijke voornaamwoorden gebruiken (ik, je, jij, jou, etc) en woorden met negatieve emoties. Bij angst, depressie en suïcidale gedachten wordt er meer gebruik gemaakt van woorden als ‘altijd’ en ‘nooit’. Veel absolute uitspraken dus. Mensen die catastroferen gebruiken relatief vaak woorden over boosheid en verdriet. Ook gebruiken mensen met verschillende soorten pijn andere woorden om de pijn te omschrijven. De woorden en het taalgebruik van een patiënt kunnen dus waardevolle informatie bevatten. Daarom kan taal mogelijk behulpzaam zijn bij het stellen van diagnoses. Bij neuropathische pijn bijvoorbeeld gebruiken mensen vaak de worden ‘elektrische schok’, ‘brandend’ en ‘tintelend’. In sommige onderzoeken is gevonden dat ruim driekwart van de diagnoses voor neuropathische of niet-neuropathische pijn kan worden afgeleid aan het taalgebruik van mensen.

Eerder onderzoek naar taal bij chronische pijn liet al zien dat er grofweg 5 hoofdthema’s zijn bij het praten over (chronische) pijn:

• isolatie/onzichtbaarheid van de pijn,
• fysieke sensaties,
• identificatie met de pijn,
• pijn als overweldigend,
• omgaan met de pijn.

In deze huidige studie gaan de onderzoekers verder op dit onderwerp en onderzoeken ze de link tussen pijnmetaforen, stemming en beperkingen bij mensen met chronische pijn. Specifiek richtten ze zich er vooral op of pijn en stemmingsgerelateerde informatie kan worden verzameld uit specifieke metaforen die mensen gebruiken om hun pijn te beschrijven. Daarnaast kijken de onderzoekers of mensen met verschillende pijnstoornissen ook verschillende metaforen gebruiken.

Methode

Mensen met chronische pijn (langer dan 3 maanden, VAS-score van 3 of hoger) werden gevraagd mee te doen aan de studie. Zij vulden allemaal twee vragenlijsten in over:

• de mate van pijn, via de Brief Pain Inventory (BPI)
• depressie, angst en stress, via de Depression, Anxiety, and Stress Scales (DASS-21)

Daarnaast werden zij gevraagd om zoveel mogelijk metaforen op te schrijven over hoe zij hun pijn omschrijven. Het gebruik van metaforen werd geanalyseerd via een systematische analyse.

Resultaten

Van 247 mensen (tussen 19 en 78 jaar) hadden de onderzoekers alle informatie verzameld. Er werden 7 categorieën van metaforen onderscheiden: oorzaken van fysieke schade, algemene pijnervaringen, elektriciteit, insecten, rigiditeit, lichamelijke misvattingen en dood & mortaliteit. Gemiddeld gebruikten mensen metaforen uit 5 categorieën om hun pijn te omschrijven.

Bepaald taalgebruik was geassocieerd met verschillende diagnoses. Zo gebruikten mensen met endometriose vaak metaforen van zwangerschap of geboorte (alsof ik aan het bevallen ben), fysieke schade door scherp object (messen door mijn bekken), trekken/wrijven/scheuren en kneuzing/fractuur/dislocatie. Mensen met het complex regionaal pijnsyndroom gebruikten vaak woorden van lichamelijke misvattingen (mijn voet hoort niet bij mij), temperatuur (botten zijn blokken ijs) en geboorte (als weeën). Neuropathische pijn beschreven mensen -zoals ook eerder genoemd- als fysieke schade door scherp object, temperatuur, fysieke aanval, of belichaming van een ander (alsof iemand met een boor een gat in me boort). Artritis (vaak in combinatie met neuropathische pijn) werd beschreven aan de hand van insecten (mieren onder de huid). Bij hypermobiliteit gebruiken mensen woorden over schade via een stomp voorwerp (alsof iemand steeds met een hamer op me slaat). Bij migraine, musculoskeletale klachten of fibromyalgie werden er geen typerende metaforen gevonden.

Het gebruik van verschillende pijnmetaforen hing niet zozeer samen met de intensiteit van de pijn, maar wel met de mate waarin pijn een verstorende werking heeft op het dagelijks leven. Deze metaforen vielen vooral in de categorie dood & mortaliteit (alsof stukjes van mezelf dood gaan) en met fysieke schade door een scherp object (een mes tussen mijn ribben). Hoge scores op de DASS gingen samen met relatief veel metaforen in de categorie ‘druk en gewicht’ (alsof ik een loden vest draag).

Conclusie en opmerkingen

Mensen met chronische pijn gebruiken metaforen die vooral te maken hebben met verstoringen die ze ervaren door de pijn. Daarnaast gebruiken mensen met bepaalde pijnklachten specifieke beschrijvingen van hun probleem die typerend zijn voor hun aandoening. Het herkennen van deze metaforen kan mogelijk de communicatie tussen patiënt en behandelaars zoals de fysiotherapeut verbeteren. Het zorgvuldig luisteren naar de taal die een patiënt gebruikt kan helpen bij het stellen van een diagnose en helpen psychische problemen op te sporen.

Bron: Imogene Munday, Ian Kneebone, Kris Rogers, Toby Newton-John (2021) The Language of Pain: Is There a Relationship Between Metaphor Use and Adjustment to Chronic Pain? Pain Med Mar 17;pnaa467.

Foto bij artikel door amriphoto / iStock