Lichaamsbewustwording belangrijke interventie bij fibromyalgie

Interventies gericht op het lichaamsbewustzijn (body awareness therapie) zijn goedkoop, eenvoudig te implementeren en effectief bij mensen met fibromyalgie. Zowel op het fysieke, psychische en fysiologische vlak treden er op de korte en middellange termijn verbeteringen op, zonder ongunstige neveneffecten. Dat blijkt uit een systematisch review en meta-analyse van 22 en 16 studies.

Bij fibromyalgie is de standaard medische behandeling zowel farmacologisch als nonfarmacologisch. In het nonfarmacologische gebied zijn er verschillende interventies geïmplementeerd zoals aerobe oefeningen, flexibiliteitsoefeningen, krachttraining, rekken en interventies gericht op lichaamsbewustzijn. Beweging en functioneren zijn sleutelconcepten bij de fysiotherapie voor fibromyalgie. Bewustzijn van het bewegen valt daar ook onder. Dit betreft de gevoeligheid om nuances in bewegingen te kunnen ervaren:

• lichaamsbewustzijn over hoe de bewegingen worden gemaakt en hoe ze worden ervaren in relatie tot de ruimte tijd en energie,
• het onderkennen van bewegingsreacties in relatie tot interne, omgevings- en relationele factoren.

Een dergelijke therapie is lichaamsbewustwording therapie (body awareness therapie). Hieronder kunnen verschillende interventies vallen die zich allemaal richten op de interne subjectieve ervaring van het lichaam vanuit een holistisch perspectief. Deze interventies stimuleren het fysieke, mentale en het emotionele welzijn. Onder lichaamsbewustwording therapie vallen ook oosterse beweegvormen zoals Tai Chi, Qi Gong en yoga. Deze manieren van bewegen zijn meer meditatief, met focus op ademhaling en met het doel om in een diepe staat van ontspanning te komen. Onder de meer Europese aanpak vallen bijvoorbeeld danstherapie, dansante fysiotherapie, Feldenkrais, Alexander techniek en integratieve danstherapieën zoals biodance en aquatic biodance. Deze therapieën zijn onder andere effectief gebleken bij kanker op het gebied van fysiek en  psychologisch functioneren en de immuunfunctie. En ook zijn er positieve effecten gevonden voor mensen met fibromyalgie.

Het doel van dit review was om een overzicht te geven van interventies gericht op beweging en lichaamsbewustzijn bij mensen met fibromyalgie. Bovendien worden de verschillende therapieën vergelijken op uitkomsten.

Methode

Gerandomiseerde klinische studies werden geïncludeerd met mensen met fibromyalgie die een vorm van lichaamsbewustwording therapie kregen. Ze werden vergeleken met een placebo of controle interventie. Het risico op bias in de studies werd vastgelegd met de Cochrane richtlijn.

De uitkomsten werden onderverdeeld in:

1. Fysieke aspecten, waaronder pijn, pijndrempel en het aantal tenderpoints.
2. Psychologische aspecten, zoals kwaliteit van leven, zelfeffectiviteit, depressie en angst.
3. Fysiologische aspecten zoals vermoeidheid en slaapkwaliteit.

Het niveau van (dis)functioneren door fibromyalgie moest in de studies vastgelegd zijn met de Fibromyalgia Impact Questionnaire (FIQ) om in de meta-analyse meegenomen te kunnen worden

Resultaten

Er werden 22 studies geïncludeerd, waarvan 16 (met in totaal 1294 patiënten) in een meta-analyse konden worden meegenomen. Slechts twee van de studies hadden een hoog risico op bias volgens de Cochrane richtlijnen.

Aan de hand van de studies werden twee verschillende subgroepen gedefinieerd: (a) korte termijn (FIQ-score direct na de interventie) en (b) medium termijn (score op de FIQ tussen 12 en 32 weken na de interventie).

Op de korte termijn bleek uit de analyse dat er een positieve trend te zien was voor lichaamsbewustwording therapie op de impact van de ziekte. De groep die lichaamsbewustwording therapie kreeg scoorde gemiddeld 4 punten hoger op de FIQ dan de controlegroep. Dit verschil was significant. Op de medium termijn nam het verschil tussen de groepen zelfs nog toe, waarbij de mensen in de lichaamsbewustwording therapie 18 punten hoger op de FIQ scoorde dan de controlegroep.

1. Fysieke uitkomsten

De uitkomsten gerelateerd aan de fysieke symptomen verschilde afhankelijk van de soort interventie. Over het algemeen was er een significante verbetering te zien van pijn. Bepaalde specifieke interventies bereiken daarnaast ook een verbetering van fysiek functioneren, statische en dynamische balans and the Timed get up and go test.

2. Psychologische uitkomsten

De lichaamsbewustwording therapieën die effecten lieten zien op psychologische uitkomsten, waren mindfulness based cognitieve therapie, affectieve self-awareness, Qi Gong, Tai Chi, krachtprogramma’s, de Ressequier methode en yoga. De uitkomsten waarop goede resultaten worden bereikt waren op angst en depressie, en op de mentale aspecten van de kwaliteit van leven.

3. Fysiologische uitkomsten

Zes studies vonden positieve resultaten van lichaamsbewustwording therapie op de slaapkwaliteit. Bij Qi Gong en yoga werden ook gunstige resultaten gevonden op vermoeidheid.

Alleen bij Qi Gong werden negatieve bijeffecten gerapporteerd door deelnemers, waaronder een verergering van de symptomen tijdens het staan of concentratieproblemen.

Conclusie en opmerkingen

De auteurs concluderen dat deze systematische review en meta analyse positieve resultaten laten zien voor lichaamsbewustwording therapie als aanvullende interventies op de gebruikelijke zorg bij mensen met fibromyalgie. Lichaamsbewustwording therapieën zijn goedkopere interventies dan farmacologische behandelingen en eenvoudig toe te passen in de praktijk. De auteurs bevelen dan ook aan dat deze vorm van therapie wordt opgenomen in het gezondheidszorgsysteem. Deze aanbeveling werd ook al in eerder onderzoek gedaan vanwege de gunstige gevonden resultaten. De onderzoekers suggereren dat er onderzoek wordt gedaan naar kostenbesparingen door middel van deze interventies. Daarnaast moet nog verder onderzocht worden hoe de effecten op langere termijn zijn en in welke dosis lichaamsbewustwording therapie het meest effectief is.

Voor een cursus in lichaamsbewustwording zie: Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie en de mindful fysiotherapeut.