Lichaamsbeweging, zitten en conditie en het verband met metabole risicofactoren en gezondheid

Er zijn mensen die een zittend beroep hebben en niet sporten, maar er zijn er ook die op het werk constant in beweging zijn en in hun vrije tijd op de bank hangen. Anderen zitten een hele werkdag achter een bureau, maar zijn in hun vrije tijd sportief bezig. Kortom, meerdere combinaties mogelijk. Maar wie is nou fitter en gezonder? Dat vroegen Zweedse onderzoekers zich af in hun studie waarvoor ze gegevens van bijna vijfenzestigduizend mensen tussen de achttien en 75 jaar analyseerden.

Over de afgelopen tien jaar brengen we steeds meer tijd zittend door. Zowel op het werk, als in de vrije tijd. Tegelijkertijd sport een deel van de bevolking langer en intensiever dan voorheen. Terwijl anderen in de loop der tijd juist steeds minder bewegen. Er is dus een grotere variabiliteit in de dagelijkse dosis beweging ontstaan.

De onderzoekers wilden de interacties tussen verschillende variabelen (hoeveelheid lichaamsbeweging, fitheid en sedentair gedrag) identificeren. Met als doel daarmee natuurlijke profielen, of typische patronen, van combinaties van verschillende variabelen te creëren. Ze waren vooral geïnteresseerd in hoe dergelijke patronen samenhangen met gezondheid. Dat is nuttige kennis die gebruikt kan worden om interventiestrategieën voor specifieke groepen met een hoog risico op hart- en vaatziekten te ontwikkelen.

Methode

De onderzoekers analyseerden gegevens van volwassen werkende mensen die tussen 2014 en 2018  hadden deelgenomen aan een Zweedse landelijke bedrijfsgeneeskundige screening. De deelnemers hadden een uitgebreide vragenlijst beantwoord met vragen over leefstijl, zittijd op het werk en in de vrije tijd, lichamelijke activiteit, gewoontes, rug- en nekklachten, ervaren stress, algemene gezondheid en slaapproblemen. Verder werden er gegevens over lengte, lichaamsgewicht en bloeddruk verzameld. Om een beeld te krijgen van de cardiorespiratoire conditie, fietste elke deelnemer zes minuten op een geijkte ergometer op een individueel gekozen submaximale snelheid. Aan de hand van de steady-state pols, werd de VO2max geschat.

Resultaten

Op basis van de informatie uit de database over lichaamsbeweging, zitten in de vrije tijd, zitten op het werk, en cardiorespiratoire fitheid identificeerden de auteurs zes profielen:

• Profiel 1: inactief, niet fit, gemiddeld zitten in de vrije tijd, weinig zitten op het werk.
• Profiel 2: inactief, niet fit, sedentair bestaan.
• Profiel 3: actief, gemiddeld fit, weinig zitten op het werk.
• Profiel 4: actief, gemiddeld fit, zittend in de vrije tijd, zittend beroep.
• Profiel 5: actief, fit, zittend beroep.
• Profiel 6: actief, fit, weinig zitten op het werk.
• Profiel 4 was het meest voorkomende profiel. Vijfendertig procent van de deelnemers paste in dit profiel.

De mensen die in de profielen 1 en 2 pasten waren over het algemeen ongezonder, en zo voelden ze zich ook, ze ervaarden meer stress en hadden vaker overgewicht dan de mensen die in de andere profielen pasten. De mensen in profiel 2 hadden vaker overgewicht en stress en waren over het algemeen wat ongezonder dan de mensen in profiel 1. De laatsten hadden weer vaker een hoge bloeddruk dan in profiel 2.

Er waren kleine verschillen tussen de profielen 3 en 4. De mensen in profiel 4 waren iets gezonder dan die in profiel 3. Op alle uitkomstmaten kwamen de profielen 3 en 4 gunstiger uit de bus dan de profielen 1 en 2.

De verschillen tussen profiel 5 en 6 waren over het algemeen klein. De mensen die in de profielen 5 en 6 pasten, hadden in vergelijking met profiel 3 en 4 minder kans op zwaarlijvigheid, hoge bloeddruk, rug- en nekklachten en een slechte algemene gezondheid. Wat betreft stress en slaapproblemen, verschilden de profielen 5 en 6 niet van 3 en 4.

Discussie

In dit onderzoek wordt duidelijk zichtbaar dat er veel variatie is in de interactie tussen lichaamsbeweging, zitten en fitheid tussen verschillende mensen. Alhoewel er ook overeenkomsten zijn. De profielen 1-2, 3-4 en 5-6 hebben dezelfde patronen met betrekking tot lichaamsbeweging, fitheid en zitten in de vrije tijd. Daarnaast bleek er ook een dosis-respons relatie te bestaan. Met andere woorden, het minst gunstige profiel (veel zitten, niet actief) heeft de meeste kans op negatieve uitkomsten (overgewicht, hoge bloeddruk, rug- en nekklachten, slechte algemene gezondheid). Hoe gunstiger het profiel (weinig zitten, actief), hoe beter de uitkomsten (fit en in goede gezondheid).

De belangrijkste variatie in de verbanden tussen de verschillende profielen en de uitkomstmaten waren vooral het gevolg van variatie in de hoeveelheid beweging, zitten in de vrije tijd, en fitheid. Gezondheid bevorderende interventies moeten zich dus vooral hierop richten. Of iemand de hele dag zit op het werk, lijkt minder van invloed te zijn op een negatieve gezondheid gerelateerde uitkomstmaat. De mensen in profiel 3 en 4 zijn even fit en actief, maar diegenen met een zittend beroep (profiel 4) zijn over het algemeen gezonder dan de mensen die weinig zitten op een werkdag (profiel 3).

Dit betekent dat een interventie om mensen minder te laten zitten op het werk, niet voor iedereen met een zittend beroep passend is. Maar wel voor bepaalde subgroepen, namelijk de inactieven met een slechte conditie.

Kortom, er zijn grote verschillen tussen mensen wat betreft de hoeveelheid lichaamsbeweging, de tijd die men zittend doorbrengt en de fitheid. In gezondheid bevorderende interventies of strategieën moet hiermee rekening gehouden worden. Afhankelijk van het profiel kan de interventie dan gericht zijn op meer lichaamsbeweging, minder zitten en/ of verbeteren van de conditie.

Bron: Ekblom-Bak, E., Stenling, A., Salier Eriksson, J., Hemmingsson, E., Kallings, L.V., Andersson, G., Wallin, P., Ekblom, O., Ekblom, B., Lindwall, M. (2020). Latent profile analysis patterns of exercise, sitting and fitness in adults – Associations with metabolic risk factors, perceived health, and perceived symptoms. April 24. doi.org/10.1371/journal.pone.0232210

Foto bij artikel door or Andrey_Popov / Shutterstock