Is pijncatastroferen terug te zien in het brein?

Pijn catastroferen is de neiging om pijn uit te vergroten en erover te piekeren. Daarbij hebben mensen die catastroferen vaak een hulpeloze attitude ten aanzien van actuele- of verwachte pijn. Mensen die catastroferen rapporteren vaak ook ernstiger en intensere pijn en ervaren meer negatieve consequenties van chronische pijn. Dit is aangetoond voor angst voor beperkingen bij migraine, verlies van werk bij lage rugpijn en medicatiegebruik in chronische musculoskeletale pijn. Daarbij heeft pijncatastroferen een prognostische waarde bij het ontwikkelen van chronische pijn en blijkt het invloed te hebben op het succes van farmacologische en psychosociale behandelingen van de pijn.

Bewijs uit experimentele studies suggereert dat pijncatastroferen een top-down aandachtsgericht proces is, wat resulteert in een verstoring in de aandacht voor de pijngerelateerde informatie. Aangezien pijncatastroferen een duidelijke associatie heeft met zelfgerapporteerde  pijn, verwacht men een effect van catastrofen op de volgende pijngebieden:

•  sensorische aspect van pijn (somatosensorische gebieden S1 en S2, insula posterior en thalamus),
• affectieve/emotionele aspect van pijn (insula anterior en anterieure cingulate cortex (ACC)).

Eerder onderzoek suggereert dat catastroferen een persoonlijkheidskenmerk is, waarbij de activiteit van verschillende hersengebieden samengaat met selectieve aandacht. Het verwerken van bijvoorbeeld emotionele informatie blijkt activiteit te geven in de dorsolaterale prefrontale cortex. Als catastroferen samengaat met aandacht, lijkt het logisch dat de dorsolaterale prefrontale cortex een rol speelt in dit proces. Daarbij blijkt dit hersengebied betrokken te zijn bij het verwerken van pijnlijke stimuli, vooral bij de non-spatiële sensorische informatie zoals pijnintensiteit. Ook speelt de dorsolaterale prefrontale cortex een rol bij pijnmodulatie: door het richten van aandacht en andere cognitieve processen, wordt de activiteit van die hersengebied minder en vermindert de pijn.

Om de mechanismes achter catastroferen te onderzoeken, is het belangrijk om te kijken of er verschillen zijn in de neurale werking bij mensen met- en zonder pijn. Het doel van deze studie was om te kijken wat de neurale paden zijn bij pijn catastroferen bij mensen met chronische pijn en bij mensen zonder pijn.

Methode

In dit review includeren de auteurs cross-sectionele studies en interventiestudies die veranderingen in catastroferen vastlegden, tegelijk met structurele en/of functionele veranderingen, gemeten met MRI. Om geïncludeerd te worden moesten deze studies als uitkomstmaat catastroferen meten op de Pain Catastrophizing Scale (PCS) of de Catastrophizing subscale van de Coping Strategies Questionnaire (CSQ).  Andere inclusiecriteria waren dat de populatie tenminste moest bestaan uit 12 volwassenen met een bepaald type van chronische pijn of als pijnvrije controle personen. Daarnaast moesten ze een correlatie beschrijven tussen MRI gegevens en het catastroferen. Uiteindelijk bleven er 20 artikelen over om te includeren in dit review.

Resultaten

Van de geïncludeerde studies hadden er 12 een case-control design, 2 een cohort design, 5 waren observationele studies en er was 1 RCT. Bij de beoordeling op confounders vonden de auteurs volgens hun criteria dat 4 van de 20 studies goed controleerden voor depressie, angst en neuroticisme. Drie studies onderzochten alleen gezonde proefpersonen, twee studies bekeken mensen met het prikkelbare darm syndroom, 6 studies mensen met fibromyalgie en twee studies onderzochten mensen met migraine. De overige studies hadden andere pijnpatiënten geïncludeerd.

Catastroferen en grijze stof veranderingen

Vijf studies analyseerden veranderingen in de grijze stof. Twee studies vonden significante associaties tussen pijncatastroferen en grijze stof in de dorsolaterale prefrontale cortex. Beide studies vonden dat in de patiëntengroep de correlatie met de grijze stof negatief was, terwijl bij mensen zonder pijn de correlatie positief was. In de migraine studie was deze tegengestelde relatie ook te zien in andere structuren die met pijnperceptie te maken hadden. Ook bij 2 fibromyalgie studies werd dezelfde correlatie gevonden.

Catastroferen en functionele connectiviteit

Op het gebied van functionele connectiviteit blijkt dat er een relatie kan zijn met pijncatastroferen en hersengebieden die een rol spelen bij de pijnperceptie. In de controlegroep was die associatie er niet, of was geen specifieke informatie over. Tien studies gebruikten een pijntaak om het effect van pijncatastroferen te observeren. Ondanks de verschillende stimuli was er een overeenkomst in de meest geassocieerde hersengebieden: de dorsolaterale prefrontale cortex, de insula, de anterieure en posterieure cingulate cortex en delen van de supplementaire motorische schors.

Conclusie en opmerkingen

Bij pijncatastroferen wordt consistent een associatie gevonden met een toename in gerapporteerde pijn. De auteurs verwachtten dan ook dat er structurele of functionele karakteristieken zijn in het brein die te maken hebben met pijnperceptie en geassocieerd zijn met een neiging tot catastroferen. De onderzoekers vonden een aantal hersengebieden die het meest gerapporteerd werden in relatie tot het pijncatastroferen:

• dorsolaterale prefrontale cortex,
• insula,
• anterieure en posterieure cingulate cortex en
• delen van de supplementaire motorische schors.

De hoeveelheid grijze stof van deze hersengebieden lijken negatief gecorreleerd met pijn catastroferen bij patiënten. In ander onderzoek vond men dat een toename in de grijze stof na cognitieve gedragstherapie gerelateerd was aan een afname in pijn catastroferen bij pijnpatiënten.
Daarnaast vonden de auteurs van het huidige onderzoek dat een toename in de activiteit van de hersengebieden waar pijnverwerking plaatsvindt en een toename in functionele connectiviteit tussen deze gebieden, geassocieerd zijn met hogere scores van pijn catastroferen. S1, S2 en de insula waren hierbij betrokken.

Gebaseerd op deze resultaten kan pijn catastroferen geassocieerd zijn met de affectieve en intensiteit gerelateerde componenten van pijn. Het is aannemelijk dat één van de mechanismes die onderliggend is aan catastroferende vooral cognitief van aard is, en dat dit de pijnlijke stimulus meer intens maakt. De dorsale prefrontale cortex speelt hier een belangrijke rol bij. De hoeveelheid grijze stof in de dorsolaterale prefrontale cortex correleerde negatief met coping scores bij mensen met migraine en prikkelbare darm syndroom.

Op basis van de resultaten concluderen de onderzoekers dat het catastroferen van pijn gerelateerd kan zijn aan pijnverwerking en top down aandachtsprocessen. Het review benadrukt het complexe verband en de matige tot zwakke associatie tussen pijncatastroferen en de hersengebieden die met deze processen te maken hebben. Ook laten de resultaten volgens de auteurs zien dat deze processen rondom catastroferen duidelijker te zien zijn bij chronische pijnpatiënten.