Intern aandacht bij bewegen bevordert het effect van externe gerichtheid

Feedback ten aanzien van bewegen kan een interne focus (IF) hebben gericht op lichaamsbewegingen of een externe focus (EF) gericht op het effect van de beweging op de omgeving. Bij een interne focus zegt men bijvoorbeeld: ‘strek de volgende keer je elleboog meer’. Bij een externe focus zegt men bijvoorbeeld ‘beweeg de volgende keer dichter bij de beker. Bij gezonden geeft doorgaans een externe aandacht focus meer verbetering dan een interne aandachtfocus. Enkele studies laten echter zien dat bij het aanleren van een nieuwe vaardigheid een interne focus beter kan zijn. Of dit patroon hetzelfde is bij CVA patiënten is nog onbekend.
Een intern gerichte aandacht bij het verbeteren van de bewegingsuitvoering zou ongunstig zijn omdat het bewust aandacht schenken aan bewegingen zelf het automatische bewegingsproces zou verstoren. Bovendien vraagt de bewuste aandacht bij bewegen meer werkgeheugen capaciteit waardoor er minder over blijft voor verwerking van taak relevante omgevingsinformatie.

Methode

De 42 CVA patiënten werden random (gestratificeerd op arm beperking en werkgeheugen) toegewezen aan een feedback volgorde groep: (1) EF gevolgd door IF of (2) IF gevolgd door EF. De interne of externe focus werd door verbale feedback van een fysiotherapeut uitgelokt.
De deelnemers voerden drie reik-grijptaken uit:

• Reiken en grijpen van een beker,
• Een beker voorwaarts plaatsen op een tafel,
• Plaatsen van een beker op een 28 cm platform.

Elke reik-grijptaak werd 32 keer herhaald; 16 keer voor de IF feedback, gevolgd door 5 minuten pauze en dan 16 keer voor de EF feedback. In totaal dus 96 maal. De volgorde EF-IF was bij de twee groepen verschillend.
De data werden verzameld via een motion analysis system (Qualisys AB) met vier infrarood camera’s. De volgende uitkomst maten werden verzameld: de bewegingstijd, pieksnelheid, tijd tot pieksnelheid, tijd tot piek deceleration, percentage tijd tot piek snelheid (%TPV), percentage tijd tot piek deceleratie (%TPD), piek grote, tijd tot piek handopening, en percentage tijd tot piek handopening (%TPA), pad deviatie van pols. Piek elleboog extensie, piek schouder flexie, piek romp flexie.

Resultaten

EF gaf in vergelijk tot IF een 0,5 seconde kortere bewegingstijd en een toename %TPD in taak B. EF gaf in vergelijk tot IF een significante toename in %TPV in taak A.
Belangrijk in dit onderzoek is dat er drie interactie effecten werden gevonden in verband met de feedback volgorde ‘IF voorafgaande aan EF’. Dit gaf een significante reductie in bewegingsduur in taak B en een significante toename in %TPA. Bovendien zag men bij deze feedback volgorde een significantie toename in gemiddelde tijd tot piek deceleratie in taak C.
De auteurs concluderen dat over het geheel een externe gerichte feedback gunstiger is voor de reik-grijptaak dan interne feedback. Belangrijk is echter dat externe gerichte feedback het meest effectief was als het voorafgegaan werd door interne feedback.

Opmerking samenvatter

Bewust (mindful) bewegen wordt binnen diverse methoden als gunstig aanbevolen, zoals Tai-Chi, Feldenkrais, yoga, mindfulness based stress reduction (MBSR). Tegelijkertijd toont onderzoek dat deze intern gerichte focus bij bewegingstaken vaak slechtere prestaties geeft dan een op de omgeving of op een doel gerichte aandacht. Daardoor leek er binnen fysiotherapie geen plaats meer te zijn voor bewust bewegen. Langzaam komt er echter meer onderzoek beschikbaar die interne aandacht bij bewegen weer een plaats geeft. Ten eerste zou interne aandacht relatief gunstig zijn bij het aanleren van nieuwe bewegingen. Maar ook bij bewegingen die geen sterk omgevingseffect nastreven, zoals ‘gewoon’ omkijken (in plaats van ergens precies op mikken), zou interne aandachtsfocus tot betere resultaten leiden. Het hier boven beschreven onderzoek laat zien dat aandacht voor interne feedback weldegelijk een functie heeft: de interne verwerking van de beweging bevordert daarna het sturen op basis van externe feedback. In die zin zou dit pleiten voor: (a) eerst de patiënt de bewegingen laten ervaren en van binnenuit laten corrigeren, om vervolgens (b) de aandacht te verschuiven richting het bijsturen van de bewegingen op basis van het effect op de omgeving of taak. Mindful bewegen heeft binnen de fysiotherapie weldegelijk een plaats.