Implementatie intenties helpen de patiënt zijn voornemen om te zetten in daden

Mensen reguleren hun gedrag door doelen te stellen en daar dan naar toe te werken, maar er is een groot gat tussen het gedrag dat mensen graag willen laten zien en het gedrag wat ze in werkelijkheid vertonen. Dit gedrag wordt ook op fysiotherapeutisch relevante domeinen gezien, waaronder de intentie om meer te bewegen en gezonder te eten. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat alleen een sterke intentie hebben in weinig gevallen leidt tot gedragsverandering.

Een eenvoudige, makkelijk toe te passen strategie om de intenties om te zetten in actiepunten is door te plannen wanneer, waar en hoe een actie uitgevoerd gaat worden. Door dit te formuleren als ‘Als ….., dan …..’ ontstaat een implementatie intentie. Deze implementatie intenties helpen het gat tussen de intentie en het gedrag te verkleinen. Een groot review uit 2006 (Gollwitzer et al), toonde aan dat het formuleren van implementatie intenties een matig tot sterk effect heeft op het bereiken van het doel, vergeleken met alleen het stellen van doelen.

Het effect van implementatie intenties lijkt gebaseerd te zijn op twee processen. Ten eerste is dat de mentale representatie van de situatie die in het ‘als…’gedeelte wordt omschreven. Ten tweede treedt er een sterke associatie tussen de ‘als…’ situatie en de ‘dan….’ actie. Op die manier ontstaat er een sterke, bijna onbewuste bereidheid om in de beschreven situatie ook de beschreven actie uit te voeren.

Cognitieve processen

Verschillende studies hebben het effect van ‘priming’ onderzocht. Priming paradigma’s maken gebruik van het feit dat de eerste presentatie van een stimulus de volgende stimulus faciliteert. Wanneer de associatie tussen de eerste kritische cue en de daaropvolgende actie sterker wordt, is de kans veel groter dat na de cue de actie ook uitgevoerd wordt. Ook blijken mensen die implementatie intenties formuleren de actie efficiënter en sneller uit te voeren dan wanneer alleen het doel wordt geformuleerd. In een test waarbij deelnemers werd gevraagd een film bij een bepaalde scene stop te zetten en er een opmerking over te maken, reageerden de mensen die implementatie intenties hadden geformuleerd (‘Als die scene er is, dan zeg ik ….’) veel sneller en met het voorgenomen gedrag dan de controlegroep. Deze processen blijken door de implementatie intenties ook automatischer te gaan; er is minder bewuste controle nodig om de gewenste actie uit te voeren.

Om te bekijken wat de invloed is van een implementatie intentie op de (selectieve) aandacht, werden mensen gevraagd een bepaalde taak uit te voeren en kregen ze auditieve of visuele prikkels die ze daarvan afleidden. De verstorende prikkels die te maken hadden met de implementatie intentie van die persoon, verslechterden de prestaties op de oorspronkelijke taak. In een ander onderzoek werd gekeken naar de vertraging in reactie wanneer twee reactietaken tegelijk uitgevoerd moeten worden. Volgens een psychologische theorie is er een mentale bottleneck, waardoor de tweede taak pas uitgevoerd kan worden wanneer de eerste taak afgerond is. Bij woorden die verband hielden met de implementatie intentie, bleek de reactietijd van de tweede taak niet vertraagd te zijn, wat er dus op wijst dat de taak geassocieerd met de implementatie intentie ‘voorrang’ krijgt op de andere taak.  Uit deze testen blijkt dat de selectieve aandacht voor de implementatie intentie toeneemt en de situationele cue dus eerder wordt opgemerkt. Dit is ook terug te zien in geheugentaken. Stimuli die te maken hadden met de implementatie intentie werden beter onthouden dan andere stimuli, zowel na 15 minuten als na 2 dagen.

Iedereen kan profiteren van het gebruik van implementatie intenties, maar er zijn ook bij verschillende doelgroepen onderzoeken uitgevoerd naar het effect hiervan. Zo blijken implementatie intenties gunstig te werken bij mensen en kinderen met problemen met de mentale gezondheid. Vooral mensen die door neurologische problemen moeite hebben met zelfregulatie kunnen door het formuleren van implementatie intenties weer beter functioneren omdat implementatie intenties minder bewuste controle behoeven. Ook bij kinderen met ADHD blijken implementatie intenties goede resultaten te geven.

Er zijn ook onderzoeken gedaan naar het uitvoeren van implementatie intenties onder acute stress. Mensen werden in een experimentele situatie blootgesteld aan acute stress. Mensen die geen implementatie intenties hadden geformuleerd presteerden door de stress minder goed, maar mensen die wel de implementatie intenties hadden geformuleerd presteerden even goed als zonder stress. Ook electrocorticale studies en  eye-tracking studies tonen aan dat het verwerken van informatie efficiënter en sneller gaat na het formuleren van implementatie-intenties. In onderzoeken waarin de breinactiviteit in kaart werd gebracht (EEG of fMRI) bleek dat de controle over de geformuleerde actie meer activiteit vroeg in hersengebieden die met bottum-up informatie processing geassocieerd zijn dan met top-down. Deze vorm van onderzoeken naar implementatie intenties is relatief nieuw en er zijn nog weinig onderzoeken op dit gebied. De onderzoeken die er zijn gedaan, ondersteunen wel het positieve effect van implementatie intenties wat al eerder is gevonden.

Opmerkingen samenvatter

Implementatie intenties helpen ten eerste om de situatie beter te herkennen waar het gedrag moet worden uitgevoerd en vergroten ten tweede de kans dat de daaropvolgende actie ook daadwerkelijk uitgevoerd gaat worden, ook in tijden van stress of andere omstandigheden. De actie wordt sneller, efficiënter en meer onbewust uitgevoerd. Implementatie intenties versterken de selectieve aandacht en  het geheugen voor het specifieke gedrag  en kunnen automatische handelingen onderbreken. Op deze manier werken ze via verschillende processen op gedragsverandering.
Het gebruik van implementatie intenties kan een belangrijke stap zijn voor gedragsverandering in een fysiotherapeutische setting. Door met de cliënt het doel en de acties naar dat doel toe zo specifiek mogelijk te maken (en te verbeelden), is de kans groot dat het gewenste gedrag ook daadwerkelijk uitgevoerd zal worden. Bijvoorbeeld bij het voorschrijven van huiswerkoefeningen kan dit effectief zijn; een eenvoudige implementatie intentie als ‘Als ik thuiskom uit werk, dan ga ik 10 minuten oefeningen doen’, zou een groot verschil kunnen maken.

Zie ook:  Implementatie intenties helpen de patiënt zijn doelen te halen