Hoe je als fysiotherapeut je bewegingsaanbod kunt verrijken

Het is als fysiotherapeut niet altijd gemakkelijk om een patiënt in beweging te krijgen en in beweging te houden. Dat kan komen omdat de patiënt fysieke klachten en beperkingen heeft, waardoor bewegen eenvoudigweg belemmerd wordt. Het kan ook komen doordat de patiënt er motivationeel niet voor openstaat. Als fysiotherapeut probeer je met gesprekstechnieken en probleemgerichte fysiotherapeutische interventies deze oorzaken weg te halen. Als beroepsgroep zijn we erg goed om het bewegen zelf als interventie in te zetten om het bewegen te optimaliseren.

Bewegingsinterventies oprekken

Als we aan bewegingsinterventies denken dan blijft dit doorgaans beperkt tot afgestemde oefeningen gericht op het verbeteren van de kracht, uithoudingsvermogen en coördinatie. Doorgaans hebben we daarbij ook een functionele insteek, in de zin dat we het oefenen bijvoorbeeld werk of ADL gerelateerd vormgeven. Naast deze technisch functionele aanpak, zie je meer en meer fysiotherapeuten elementen van sport, spel en mindful bewegen inzetten. De laatste jaren zijn er ook fysiotherapeuten die elementen van dans inzetten. Het inzetten van elementen van dansant bewegen binnen de fysiotherapie, groeit in populariteit. En niet zonder reden.

Leren van andere beweegexperts

Fysiotherapeuten zijn experts in bewegen. Maar er zijn natuurlijk ook vele andere experts in bewegen. Denk aan een psychomotorisch therapeut, Feldenkraisdocent, ergotherapeut, oefentherapeut, en diverse sporttrainers. Maar ook binnen de danswereld is enorm veel expertise rond het bewegen. En net zoals fysiotherapeuten een bepaalde visie op bewegen hebben ontwikkeld die hun onderzoek en behandelen aanstuurt, zo ook hebben de bewegingsexperts in de danswereld een kijk op bewegen ontwikkeld. Het is alsof er evolutionair, onafhankelijk van elkaar, twee verschillende soorten zijn ontstaan. Beide voelen zich erg thuis bij bewegen, maar wat ze waarnemen, en waarderen verschilt enorm.
Voor een deel is dit verschil als volgt te kenmerken. Fysiotherapeutische interventies zijn gericht op herstel van bewegend participeren in het leven. Dans heeft veel meer de kenmerken van actueel bewegend deelnemen aan het leven. Een ander belangrijk verschil is dat de fysiotherapeutische interventie relatief onpersoonlijk (biomedisch) van aard is. Terwijl dansant bewegen meer elementen van persoonlijk expressief bewegen in zich heeft.

Drie in één

Als je als fysiotherapeut een brede kijk op het menselijk functioneren nastreeft, met het biopsychosociale model als inspiratiebron, dan moeten psychologische en ook sociale elementen in de behandeling een plaats krijgen. Dat gebeurt ook binnen de fysiotherapie, maar doorgaans als geïsoleerde elementen. Er wordt bijvoorbeeld aandacht besteed aan het biologische aspect van het probleem (bijvoorbeeld krachttraining) en daarnaast wordt er aandacht besteed aan psychologische aspecten van het probleem (bijvoorbeeld een goed gesprek). En ook aan het sociale aspect kan expliciet aandacht besteed worden (bijvoorbeeld door de prettige werkrelatie of deelname aan een groep). Het bijzondere van dansant bewegen is, dat al deze elementen geïntegreerd aanwezig zijn in het bewegen. Dans heeft altijd een biologische component, en tegelijkertijd een psychologische- en een relationele component. Dat maakt dansant bewegen tot een biopsychosociale bewegingsinterventie bij uitstek.

Je visie op bewegen verbreden

Nu denken sommige fysiotherapeuten dat dans niets te maken heeft met fysiotherapie. Maar dat is slechts een beroepsmatige- en culturele inperking. Een inperking die als erg waar aanvoelt, maar desalniettemin gewoon een mentale constructie is. Als fysiotherapeut kun je deze zelfopgelegde beperking overstijgen door als het ware een soort reset in je mind te doen. Dat doe je door voluit de basisstatement van ons vak te omarmen. Fysiotherapie is gericht op het herstellen van het bewegend functioneren en heeft bewegen als belangrijkste interventie. Als je daar ‘ja’ tegen zegt moet je oppassen dat je brein de invulling van dat bewegen niet automatisch vanuit de traditie invult. Je moet daarentegen een stap op de plaats maken en kijken openstaan voor alle mogelijke vormen van bewegen die als interventie kunnen dienen. Elementen van sport en spel komen dan op, maar zo ook verdienen elementen van dans een plaats binnen de fysiotherapie. Als dat laatste niet het geval is, dan heeft dat doorgaans te maken met de culturele mindset die maatschappelijk en ook binnen de beroepsgroep is ontstaan.

11 redenen om elementen van dans in te voeren binnen de fysiotherapie

Er zijn veel argumenten te noemen waarom elementen van dans binnen de fysiotherapie kunnen en misschien zelfs ingevoerd ‘moeten’ worden. Een aantal belangrijke argumenten zijn:

Geavanceerde bewegingsanalyse

Elementen van dansant bewegen kunnen heel gericht ingezet worden na een analyse van het bewegend functioneren van de patiënt. Die analyse kan zowel plaatsvinden binnen een ADL context, maar ook tijdens dansant bewegen met de patiënt. Het Laban/Bartenieff systeem biedt fysiotherapeuten een zeer gedetailleerd raamwerk om op een vernieuwende manier naar het bewegend functioneren van de patiënt te kijken. Tegelijkertijd biedt dit systeem een onuitputtelijke bron van inspiratie richting bewegingsinterventies.

Geïntegreerd bewegen

Elementen van dans toevoegen binnen de fysiotherapeutische behandeling zorgt dat het bewegen meer geïntegreerd plaatsvindt. We weten natuurlijk al lang dat een mens in totaliteit beweegt, en toch zijn we vaak erg lokaal lichamelijk bezig. Dansant bewegen zorgt dat het bewegen in zijn totaliteit waargenomen en beleefd kan worden. Daar waar die integratie niet aanwezig is, bijvoorbeeld de armbewegingen lijken relatief niets te maken te hebben met de beenbewegingen, kan de fysiotherapeut tijdens het dansant bewegen hierop interveniëren.

Enriched movement

Aandacht schenken aan geïntegreerd totaal bewegen, en dit mooi gecoördineerd, maakt dat dit een veel rijkere motorische opdracht c.q. stimulus voor het brein is dan een relatief geïsoleerde bewegingsopdracht. Dansant bewegen kun je opvatten als enriched movement. Een dumbbell op-en-neer bewegen is dat niet.

Patiënten vinden het fijn

Veel meer patiënten dan je in eerste instantie misschien vermoed vinden dansant bewegen erg prettig en leuk. Het is vaak erg verrassend wat er in het dansante bewegen aan kwaliteit tevoorschijn komt. Dat is niet vreemd want iedereen heeft in zijn leven gespeeld en gedanst. En bij die ervaring, haak je dan als fysiotherapeut weer aan. Dat opent deuren in het brein. Deze positieve beleving is niet alleen prettig voor de patiënt, het zorgt ook dat de patiënt creatiever wordt in het oplossen van zijn bewegingsprobleem.

Muziek inspireert bewegingskwaliteit

Als je elementen van dans toevoegt zal dat in combinatie met muziek zijn. Het bijzondere van bewegen op muziek is dat muziek het bewegen bottom-up faciliteert en inspireert. Door ritmische entrainment kan het bewegen meer gesynchroniseerd raken. Door de zachte melodische lijnen in de muziek zullen bewegingen meer coördinatieve flow krijgen. Door de stevige ‘beat’ kan het krachtige reactieve reageren binnen het bewegen bevorderd worden.

Driedimensionaliteit

De methodiek van Laban/Bartenieff heeft nadrukkelijk oog voor de driedimensionaliteit van het bewegen. Terwijl we als fysiotherapeut wat meer geneigd zijn om het bewegen in vlakken te houden: flexie-extensie bijvoorbeeld. Bij aandacht schenken aan driedimensionaal bewegen hoort altijd integratie van het spinale bewegen. De ‘core’, zoals anderen dit noemen, is niet alleen stabiliteit gevende kern, maar naast stabiliteit juist ook mobiliteit gevende kern.

Lichaam als cognitief-affectieve spiegel

We weten het allemaal als fysiotherapeut: de cognitief-affectieve houding van de patiënt ten aanzien van zichzelf, de ander en de wereld zie je gespiegeld in de fysieke houding van de patiënt. En ook de cognitief-affectieve beweeglijkheid zien we gespiegeld in de fysieke beweeglijkheid van de patiënt. We erkennen de persoonlijke bewegingssignatuur van de patiënt, maar doen daar vaak niets mee. En dat is vreselijk jammer. Want je fysiotherapeutische bewegingsinterventies verrijken met persoonlijk-expressieve elementen kan de patiënt bevrijden uit zijn ingeperkte bewegen. Daar ligt een belangrijke samenhang. Ingeperkt bewegen ontstaat vaak uit ingeperkt beleven. En ingeperkt bewegen geeft ingeperkt beleven. We kunnen dit ook omdraaien. Meer expressief- en present bewegen geeft rijker beleven. Je kunt dus als fysiotherapeut met elementen van dansant bewegen de persoon van de patiënt bereiken, zonder dat dit diepgaande psychotherapie is.

Motiverend

Motivationeel is dansen op muziek een prachtige ingang. Het is prettig om te doen, de patiënt wordt als het ware vanzelf meegenomen in het bewegen. Bovendien beweegt de patiënt dan niet, al tellend, 10 keer naar links of naar rechts, maar gaat dit ongemerkt richting de 100 of meer.

Het ingeperkte bewegen bevrijden

Als we het hebben over het ingeperkte bewegen van de patiënt, dan moeten we dit niet alleen expressief, maar ook letterlijk opvatten. De kinesfeer van bijvoorbeeld een chronische pijnpatiënt, is enorm verkleind en beperkt. De kinesfeer is de bewegingsruimte om ons heen die we benutten in het bewegend deelnemen aan het leven. Als je in bepaalde delen van die kinesfeer niet meer komt, bijvoorbeeld linksboven met de arm, dan verliest het brein de representatie daarvan. Het is alsof die bewegingsregio in de ruimte vergeten wordt en de patiënt deze ruimte daarom ook niet meer ‘betreedt, terwijl dat artromusculair misschien best mogelijk zou zijn. Dit is bewegingsarmoede. Misschien niet zozeer cardiovasculair in het aantal meters dat men loopt, maar wel ten aanzien van de bewegingsvariëteit. Bewegingsvariëteit kun je grofweg indelen in een ruimtelijk aspect (kwantitatief) en een dynamisch aspect (kwaliteit). Het ruimtelijke aspect gaat over waar de patiënt met zijn armen en zijn benen en hoofd in de ruimte kan komen. Het dynamische aspect verwijst naar de wijze waarop hij dat doet. Is dat verbonden, gecoördineerd, krachtig of juist licht, haastig of gelaten et cetera? Deze bewegingsvrijheid en creativiteit kan je met dansant bewegen vergroten door de patiënt meer variëteit te laten ontdekken in het bewegen in de ruimte en variëteit te laten ontdekken in de kwaliteiten van zijn bewegen. Dit verrijkte bewegen is een mooie neuroplasticiteit bevorderende stimulus naar het brein.

Evidence based fysiotherapie

Een ander argument om dansante elementen binnen de fysiotherapie op te nemen is dat het werkt. Er is ruim voldoende evidentie aanwezig dat dansant bewegen het bewegend functioneren van patiënten op een brede range van variabelen verbetert. Het is niet voor niets dat internationaal binnen de revalidatiesetting dans meer en meer een reguliere plaats krijgt. De verbeteringen zijn aangetoond ten aanzien van pijn, evenwicht, bewegingscoördinatie, valreductie, cardiovasculaire uithoudingsvermogen. En dit bij een brede range van patiëntengroepen: ouderen en jongeren, patiënten met musculoskeletale pijn, neurodegeneratieve aandoeningen, en bijvoorbeeld COPD.

Fijn voor de fysiotherapeut

En mag dit ook een argument zijn? Dansante elementen aan je fysiotherapie toevoegen maakt je vak gewoon erg leuk. Kijk, als fysiotherapeut beweeg je natuurlijke mee op de muziek, en dat is gewoon heerlijk. En goed in dans hoef je niet te zijn. Uitgangspunt is: ieder binnen zijn eigen niveau. Dat geldt zowel voor de patiënt als de fysiotherapeut. ‘Niveau’ is sowieso een ongepast woord binnen dansante fysiotherapie: gewoon lekker dansen.

Spreekt het je aan om elementen van dans te integreren binnen de fysiotherapie, dan hebben we goed nieuws. Binnen Psychfysio opleidingen bieden we een achtdaagse opleiding aan tot dansante fysiotherapeut. Meer informatie tref je hier: opleiding dansante fysiotherapie.

Bron: oorspronkelijke bijdrage – P. van Burken (2022) Hoe je als fysiotherapeut je bewegingsaanbod kunt verrijken. Psychfysio opleidingen: Nieuwegein.

Foto bij artikel door Eugene Titov/ Shutterstock.