Het Otago Oefenprogramma in het verpleeghuis

Kwetsbare ouderen die in een verpleeghuis wonen, hebben baat bij het Otago oefenprogramma. Kracht, mobiliteit en evenwicht verbeterden na een interventie van zes maanden in groepsverband. Dat blijkt uit een onderzoek waaraan 111 kwetsbare ouderen van minstens 75 jaar deelnamen.

Kwetsbaarheid is omkeerbaar als het in een vroeg stadium wordt opgespoord en behandeld. In West-Europese landen is zo’n kleine tien procent van de ouderen kwetsbaar. Vooral ouderen boven de 75. Van de ouderen die in een instelling verblijven is dat percentage bijna zeventig procent. Toch zijn er maar weinig studies die zich richten op kwetsbaarheid bij ouderen in een instelling. De auteurs van dit artikel onderzochten of het Otago oefenprogramma met of zonder extra voedingssupplementen het lichamelijk functioneren bij kwetsbare verpleeghuisbewoners kan verbeteren.

Het Otago programma is ontwikkeld voor zelfstandig wonende ouderen van 65 jaar en ouder met een verhoogd valrisico. Het programma is ook geschikt voor ouderen die al wat kwetsbaar zijn. In Nederland heeft de commissie leefstijlinterventies van het RIVM Centrum Gezond Leven het programma erkend. Dat wil zeggen dat de interventie bewezen effectief en uitvoerbaar is. De Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapeuten in de Geriatrie (NVFG) en VeiligheidNL werken samen om de interventie te implementeren.

Methode

De deelnemers voldeden aan minimaal drie van de vijf criteria voor kwetsbaarheid:

• gewichtsverlies, meer dan vijf procent van het lichaamsgewicht in de afgelopen drie jaar;
• energieverlies, zelf gerapporteerde symptomen van uitputting;
• lage loopsnelheid;
• weinig fysieke activiteit;
• lage handknijpkracht

Ze werden willekeurig verdeeld over drie groepen: twee interventiegroepen en een controlegroep. De 39 ouderen in de Otago oefengroep volgden 24 weken lang, drie keer per week het programma. Elke sessie bestond uit evenwichts-, kracht- en aerobe oefeningen, aangevuld met wandelingen. Een fysiotherapeut begeleidde de groep en hield de voortgang, de intensiteit (herhalingen en weerstand), en moeilijkheidsgraad (ondersteuning en uitvoering) in de gaten. Elke deelnemer en/of de mantelzorger/ familielid kreeg een boekje mee met illustraties en instructies van de oefeningen.

De 38 deelnemers in de tweede interventiegroep volgden hetzelfde oefenprotocol, maar kregen ook twee maal daags een voedingssupplement voor het behoud van spiermassa: eiwitten, meervoudig onverzadigde vetzuren, koolhydraten, vezels, vitamine D en calcium.

Uitkomstmaten waren: Timed Up and Go test (TUG), Berg Balans Schaal (BBS), Short Physical Performance Battery (SPPB), Five Times Sit to Stand Test (FTSTS), handknijpkracht (HKK), Tien Meter Looptest (10MLT), en de Zes Minuten Wandeltest (6MWT).

Resultaten

Na 24 weken liepen de deelnemers in de eerste interventiegroep (alleen het oefenprogramma) statistisch significant sneller dan aan het begin: (6,9 s). Ze waren ook gemiddeld 4,3 punten vooruit gegaan op de BBS. In de tweede interventiegroep (oefenen + voedingssupplement) waren na zes maanden geen significante verbeteringen. De deelnemers in de controlegroep scoorden significant slechter op de BBS en de HKK.

In vergelijking met de controlegroep legden de deelnemers in interventiegroep 1 de TUG significant sneller af: gemiddeld 8,2 s. sneller. Ze deden het ook sneller dan de deelnemers in interventiegroep 2: gemiddeld 7,3 s. sneller. Op de BBS scoorden de deelnemers in interventiegroep 1 gemiddeld 8,2 punten hoger dan in de controle groep; en 3,5 punten hoger dan in interventiegroep 2. De deelnemers in interventiegroep 2 scoorden op hun beurt 4,6 punten hoger dan de controlegroep. De deelnemers in beide interventiegroepen waren na 24 weken oefenen sterker geworden. Ze hadden 3,4 kg (groep 1) en 3,6 kg (groep 2) meer kracht gemeten met de handknijpkrachtmeter.

Op de andere uitkomstmaten waren geen statistisch significante verbeteringen.

Discussie

Het Otago oefenprogramma is een zinvolle aanvulling op het beweegaanbod voor kwetsbare ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen. Met een positief effect op functionele mobiliteits- en evenwichtstesten.

In dit onderzoek had de toevoeging van het dagelijkse voedingssupplement geen meerwaarde. De onderzoekers denken dat dat komt omdat het uitvalpercentage in interventiegroep 2 vrij hoog was (44,7%). Deelnemers haakten af omdat ze er maag-darmklachten van kregen: misselijkheid, braken, diarree, en buikpijn. Het was beter geweest als ze rekening hadden gehouden met individuele voorkeuren en smakelijkheid.

Functionele achteruitgang en een toenemende kwetsbaarheid kunnen snel gaan. Een langer durend, onderbroken oefenprogramma kan dit proces vertragen. En misschien zelfs het tij keren.

Bron: García-Gollarte, F., Mora-Concepción, A., Pinazo-Hernandis, S., Segura-Ortí, E., Amer-Cuenca, J. J., Arguisuelas-Martínez, M. D., Lisón, J. F., & Benavent-Caballer, V. (2021). Effectiveness of a Supervised Group-Based Otago Exercise Program on Functional Performance in Frail Institutionalized Older Adults: A Multicenter Randomized Controlled Trial. Journal of geriatric physical therapy (2001), 10.1519/JPT.0000000000000326.

Foto bij artikel door Goodboy Picture Company / iStock.