Helpt fysieke activiteit mensen met chronische pijn beter slapen?

De meeste mensen met chronische pijn hebben moeite met slapen. Zo’n 53-65% van de mensen met chronische pijn hebben slaapproblemen. De nadelen van slaap tekort zijn groot bij chronische pijnrevalidatie. De laatste tien jaar is er meer aandacht voor interventies die de cognitieve flexibiliteit en fysieke activiteit vergroten. Beide lijken effectieve behandelingen voor verschillende aandoeningen, waaronder slapeloosheid en chronische pijn. Fysieke activiteit is vaak een onderdeel van een multidisciplinaire behandeling, maar kan ook als enkelvoudige component effectief zijn. Stress management is een andere interventie die mogelijk effectief is bij mensen met chronische pijn gecombineerd met slaapproblemen. Stress management traint psychische flexibiliteit, oftewel de mogelijkheid om bewust beslissingen te maken op basis van je innerlijke gesteldheid en de vragen vanuit de buitenwereld. Door een niet-beoordelende benadering kan de patiënt beter doelgericht handelen. Een interventie die hiervoor is ontwikkeld (Flaxman) is gebaseerd op de principes van Acceptance and Commitment Therapy (ACT-bsm).

In deze studie bekijken de onderzoekers wat het effect is van fysieke activiteit en ACT-bsm op slapeloosheid, pijn en psychische symptomen.

Methode

In dit gerandomiseerde klinische onderzoek werden mensen met chronische pijn in de nek, lage rug of gegeneraliseerde pijn geïncludeerd. De deelnemers werden ingedeeld in drie groepen: activiteit, ACT-bsm of controle. De behandelingen duurden 7 à 8 weken en de meetmomenten waren voorafgaand aan de behandeling, direct erna en na 6 en 12 maanden.

De metingen die werden gedaan:

• Ervaren ernst van slapeloosheid met de Insomnia severity index (ISI). Dit was de primaire uitkomstmaat. De 7 items van de ISI hangen samen met de diagnostische criteria van insomnia en worden gescoord op een 5-puntsschaal. Hoe hoger de score, hoe groter de mate van slapeloosheid.
• Recente pijnintensiteit met een numerieke school van 0-10. De gemiddelde pijnintensiteit van de voorafgaande 7 dagen werd nagevraagd.
• Symptomen van angst en depressie met de Hospital anxiety and depression scale (HADS). Deze lijst heeft 7 items in de depressie-schaal en 7 in de angst-schaal. Hoe lager de score, hoe minder symptomen.

Interventies

De activiteitengroep kreeg 2 keer per weer een uur fysieke activiteit in een groep van 5-10 deelnemers, onder begeleiding van een fysiotherapeut. De intensiteit van de oefeningen werd tijdens het trainingsprogramma verhoogd om zo de fysieke capaciteit te vergroten. De oefeningen waren vooral gericht op de nek- en rugregio en richtten zich op uithoudingsvermogen, coördinatie, balans, (functionele) kracht en bewegingsinterventies. Na 4 weken nam de hoeveelheid aerobe training toe en oefeningen gericht op de ROM af. Daarnaast werden de deelnemers in deze groep gestimuleerd 1 à 2 keer per week 30 minuten thuis licht tot matig intensieve oefeningen te doen.

De groep die Acceptance and commitment therapy based stress management (ACT-bsm) kregen kregen gedurende 7 weken 1 keer per week een sessie van 2 uur. Deze sessies bestonden uit een aantal lezingen en oefeningen als rollenspel en mindfulness. Deze trainingen werden begeleid door een psycholoog.

De controlegroep kwam iedere week 2 uur bij elkaar gedurende 7 weken. Iedere bijeenkomst had een thema ten aanzien van aanhoudende pijn. Deelnemers wisselden daar met elkaar ervaringen over uit. De groep koos zelf deze thema’s. Een moderator begeleidde het voeren van de gesprekken zodat ieder groepslid actief meedeed, maar speelde geen rol in de inhoud van het gesprek.

Resultaten

Er deden 299 mensen mee aan het onderzoek. Na randomisatie zaten er 99 mensen in de ACT-bsm groep, 100 in de activiteitengroep en 100 in de controlegroep. Direct na de randomisatie vielen er ook weer mensen af  (ACT-bsm: 18%, activiteit: 22% en controle: 27%). Uiteindelijk voldeden 65 mensen in de activiteitengroep aan de criteria voor volledige deelname, 60 in de ACT-bsm groep en 60 in de controlegroep.

De statistische analyse laat zien dat fysieke activiteit een positief effect had op insomnia vergeleken met de controlegroep. Dit effect bleef na 12 maanden. Pijnintensiteit nam significant af in de activiteitengroep en de controlegroep. Symptomen van angst en depressie namen af in de tijd, maar er waren geen verschillen tussen de groepen. De overige uitkomsten van de 3 groepen waren niet significant. Op insomnia was geen verbetering te zien na ACT-bsm.

Conclusie en opmerkingen

Fysieke activiteit had een klein maar significant positief effect op slapeloosheid vergeleken met de controlegroep, en dat effect hield een jaar aan. Of het verschil groot genoeg was om klinisch relevant te zijn, lijkt niet waarschijnlijk. De auteurs suggereren dat de toename in slaap een bijkomstigheid is van fysieke activiteit en dat er voor insomnia een specifiekere interventie nodig is. Ook op pijnintensiteit had fysieke activiteit een positief effect, maar ook in de controlegroep nam de pijnintensiteit af. Fysieke activiteit kan helpen, maar cognitieve gedragstherapie, niet onderzocht in deze studie, lijkt vooralsnog de best beschikbare behandeling voor mensen met slapeloosheid. Voor fysiotherapeuten die tips willen hebben om hun patiënt te helpen: Zelfbehandeling van slaapstoornissen is mogelijk. Wat de fysiotherapeut kan doen met slaapproblemen.