Fysiotherapie op afstand: werkt het?

Toen de omvang van de coronapandemie in maart 2020 duidelijk werd, riep de World Confederation for Physical Therapy (WCPT) de beroepsverenigingen wereldwijd op om niet meer fysiek te behandelen, behalve in uitzonderlijke gevallen, en om niet-urgente behandelingen uit te stellen.

Om de fysiotherapeutische zorg voor patiënten met minder urgente klachten toegankelijk te houden heeft de WCPT een rapport uitgebracht over de toekomst van de digitale fysiotherapiepraktijk. Daarin beschrijft zij de belangrijkste overwegingen en aanbevelingen, en vraagt fysiotherapeuten na te denken over deze nieuwe manier van zorgverlening. Zelfs pijnmanagement kan op die manier begeleid worden of bijvoorbeeld hartrevalidatie. Sinds die tijd is het behandelen via online programma’s sterk toegenomen.

Steeds meer fysiotherapeuten monitoren op afstand de voortgang van de therapie en de therapietrouw, en stellen daarna op die manier het oefenprogramma bij. Met als bijkomend voordeel dat dit de zorg efficiënter en goedkoper zou maken. Daarnaast blijkt uit kwalitatieve studies naar gebruikerservaringen dat zowel patiënten als fysiotherapeuten tevreden zijn over het gebruik en de therapietrouw.

Dat klinkt positief, maar is er ook voldoende wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van fysiotherapie op afstand? De auteurs van dit artikel dat we hier bespreken zijn in de wetenschappelijke literatuur over telerevalidatie gedoken en zetten een aantal zaken op een rijtje.

Klinisch bewijs

Er zijn verschillende systematische reviews en meta-analyses naar de effectiviteit van telerevalidatie na een totale knie-, heup- of schouderprothese, en in de behandelingen na een proximale humerusfractuur, carpaal tunnelsyndroom operatie of een rotator cuff ruptuur. De bevindingen zijn veelbelovend. Vermindering van pijn en beperkingen, verbetering van de gewrichtsmobiliteit, spierkracht en functionele activiteiten zijn na een behandeling op afstand vergelijkbaar, of zelfs beter in vergelijking met de gebruikelijke face-to-face zorg.

Ook is er enig wetenschappelijk bewijs dat telerevalidatie net zo effectief is als een face-to-face behandeling voor pijnvermindering, verbeteren van fysiek functioneren en kwaliteit van het leven bij patiënten met musculoskeletale pijnklachten, zoals bij lage rugpijn, lumbale stenose, nekpijn, artrose, fibromyalgie en artritis.

De auteurs waarschuwen dat we de bevindingen uit deze studies niet moeten overschatten. Omdat er wat methodologische zwakke punten zijn, zoals kleine steekproefgroottes (n < 100), korte follow-up tijden (<12 maanden), en niet-geblindeerde deelnemers, therapeuten en onderzoekers.

Online fysiotherapeutisch onderzoek

Uit verschillende systematische reviews blijkt dat de validiteit en inter- en intrabeoordelaarsbetrouwbaarheid van telerevalidatie bij de beoordeling van verschillende klinische uitkomstmaten (pijn, zwelling, spierkracht, evenwicht, looppatroon, actieve en passieve range of motion) van perifere gewrichten en de wervelkolom goed tot uitstekend is.

In andere studies komen de psychometrische eigenschappen minder positief uit. Telerevalidatie bleek minder betrouwbaar en valide voor de beoordeling van het schouder- en ellebooggewricht, de neurodynamische nervus medianus test, littekenbeoordeling, en de beoordeling van de stand van de lumbale wervelkolom.

Uitdagingen

De effectiviteit van een face-to-face behandeling hangt van veel meer af dan alleen de directe interventie. Allerlei niet-zichtbare contextuele factoren die de patiënt ervaart tijdens een bezoek aan de praktijk, zoals de sfeer rond de behandeling, dragen ook bij. Daarnaast mist telerevalidatie het ritueel in de behandelkamer, bepaalde geuren en geluiden, en de interactie met andere patiënten. Waardoor misschien het contact op afstand tussen patiënt en therapeut minder gewaardeerd wordt.

Telerevalidatie moet daarom worden verrijkt met andere contextuele factoren. Specifieke elementen van verbale communicatie (feedback, vertalen in eigen woorden, duidelijke instructies) en non-verbale communicatie (bevestigend knikken, oogcontact, open lichaamshouding) op maat gemaakt en passend bij het profiel van de individuele patiënt, kunnen helpen.

Patiënten hebben meestal niet de juiste oefenmaterialen in huis, die in de praktijk wel aanwezig zijn. Daarom is het van belang dat de fysiotherapeut van tevoren een inschatting maakt welke hulpmiddelen nodig zijn om de oefeningen thuis uit te voeren. Zodat de patiënt de therabands, medicine ballen en gewichten kan huren of lenen.

Bescherming van persoonsgegevens en privacy is nog wel een aandachtspunt. Gratis beschikbare commerciële toepassingen bieden geen garantie voor bescherming van privacygevoelige informatie. Dus fysiotherapeuten doen er goed aan om zich te laten adviseren door de nationale beroepsverenigingen welke applicaties voldoen aan de privacy-eisen. Het KNGF heeft net als zusterorganisaties uit andere landen een overzicht gemaakt van veilige e-health-aanbieders.

Toekomst

Op meerdere vlakken lijkt telerevalidatie een veelbelovend en tijdelijk alternatief voor de gebruikelijke face-to-face behandelingen van patiënten met musculoskeletale klachten. Is fysiotherapie op afstand een blijvertje ook na de coronapandemie? De auteurs van dit artikel roepen beleidsmakers, fysiotherapeuten en onderzoekers op om ook na de pandemie uit te zoeken wanneer en hoe telerevalidatie het best kan worden ingezet.

Bron: Turolla, A., Rossettini, G., Viceconti, A., Palese, A., Geri, T. (2020). Musculoskeletal Physical Therapy During the COVID-19 Pandemic: Is Telerehabilitation the Answer? Phys Ther;May 8:pzaa093. doi: 10.1093/ptj/pzaa093.

Foto bij artikel door vectorfusionart / Shuterstock.