Fysiotherapeuten werken via ‘kwaliteit in bewegen’ aan herstel van burn-out

Burn-out is voor fysiotherapeuten een relevant thema. Niet alleen voor henzelf, maar het vormt ook een herstel belemmerende factor bij musculoskeletale klachten. Burn-out is een stress gerelateerde aandoening die veel voorkomt. Ze wordt gekenmerkt door gevoelens van uitputting, cynisme en inadequaat functioneren. Het wordt ook beschreven als fysieke-, emotionele-, en mentale uitputting op basis van langdurig emotioneel belastend werk. In het algemeen is de uitputting het opvallendste kenmerk.
Vooral mensen jonger dan 30 jaar en mensen in de leeftijd klasse tussen de 50 en de 60 jaar hebben een verhoogd risico op burn-out. Het komt in veel beroepen voor, ook onder fysiotherapeuten. Internationaal is er echter nog geen consensus over de diagnostiek. Een veelgebruikte vragenlijst is de Maslach Burnout Inventory (MBI), maar daar is wel enige kritiek op. De UBOS is een in Nederland ontwikkelde vragenlijst. Ook het onderscheid met depressie, angst of vermoeidheidsyndromen is niet altijd eenvoudig te maken.

Bewegen patiënten met burn-out anders?

De auteurs in dit artikel hebben belangstelling voor de verandering in kwaliteit van bewegen bij burn-outpatiënten. Het is immers bekend dat verschillende type psychiatrische patiënten te onderscheiden zijn op basis van hun bewegingskenmerken. De auteurs deden daarom een onderzoek naar de bewegingsexpressie van burn-outpatiënten. Het bewegen van de deelnemers werd geobserveerd vanuit het Laban Movement Analyse Systeem.

Laban Movement Analyse Systeem

Het Laban Movement Analyse Systeem is een bekend bewegingsobservatie systeem dat een systematische taal geeft om het menselijk bewegen te beschrijven. Voor veel fysiotherapeuten zal dit een nieuwe manier van kijken naar bewegen opleveren. Het observatie systeem is precies, specifiek en is sterk geformaliseerd. Het is in diverse wetenschappelijke onderzoekingen gebruikt, soms als diagnostisch instrument, soms om wetenschappelijke effecten te meten. Het systeem wordt zelfs gebruikt in robot onderzoek. Het Laban Movement Analyse Systeem legt niet alleen de kwantitatieve en kinematische karakteristieken van het bewegen vast, maar juist ook de moeilijker te beschrijven ‘expressieve’ en niet-kinematische aspecten van het bewegen. En dat is interessant, want daarin komt juist een stuk psychologie van de deelnemer tot uitdrukking.

Effort systeem

Een belangrijk element in het Laban Movement Analyse Systeem is het Effort-systeem. Het gaat hier om de intentie – intensiteit van de beweging en de veranderingen tijdens de beweging. Het is aannemelijk dat bijvoorbeeld vermoeidheid zich zal uiten in de effort-kwaliteiten van het bewegen. In het systeem zitten de volgende vier effort kwaliteiten: ruimte, tijd, gewicht, en flow. En die vier kwaliteiten hebben elk twee uiterste polen die meer ‘toegevend’ zijn aan de externe omstandigheden of meer ‘vechtend’ zijn ten opzichte van de externe omgeving. Met deze vier effort kwaliteiten en de twee polen daarin zijn diverse combinaties te onderscheiden. Voor meer informatie zie over het effort systeem binnen de fysiotherapie: Wat kan de Laban/Bartenieff Movement Analysis voor de fysiotherapeut betekenen?

Een korte typering van de effort-factoren:

Free flow De beweging is vrij van spanning. De antagonisten werken niet tegen. Bijvoorbeeld je armen uitschudden. Er is weinig controle.	Bound flow De beweging heeft spanning door aanspannen van de agonisten. Er is veel controle. Voorbeeld: Tai Chi.
Indirect space De aandacht is in relatie tot bewegen op veel verschillende punten in de omgeving gericht. Voorbeeld: spel overzicht.	Direct space De bewegingsaandacht is gericht op één punt in de omgeving. Voorbeeld: op het doel schieten.
Sustained time Men beweegt alsof men alle tijd heeft. Een fitte Jogger die relaxed joggend de straat oversteekt	Sudden time Gevoel van tijdgebrek in de beweging. Een oudere man die bij een stoplicht oversteekt en zich moet haasten.
Light weight Een kwetsbaar voorwerp oppakken gebeurt met light weight. Een ballet sprong ook.	Strong weight Een voorwerp plat slaan gebeurt met strong weight. Zo ook veel Afrikaanse dansen.

 

Er zijn al verschillende wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar het Laban Movement Analyse Systeem bij patiënten met psychiatrische aandoeningen, waaronder: anorexia nervosa, boulimia, depressie, schizofrenie, borderline persoonlijkheid en andere persoonlijkheidsstoornissen, en psychosomatische stoornissen:

• Een anorexiapatiënt heeft bijvoorbeeld minder-flow en meer sustained movement in vergelijking tot een gezonde controlegroep. Ook wordt meer bound flow gevonden en minder strong movement. Ten opzichte van een groep gemengde psychosomatische patiënten vertonen anorexiapatiënten meer sudden movements.
• Patiënten met depressie tonen in het algemeen een kleiner repertoire wat betreft bewegingsexpressie in het effort systeem. Ze hebben wel een voorkeur voor de ‘vecht’ elementen, dat wil zeggen bound, direct, strong, en sudden.

De bewegingen van patiënten burn-out zijn tot nu toe nog niet geanalyseerd. Onderzoek is van belang omdat dit kan helpen bij de diagnostiek van burn-out. Ook op het gebied van fysiotherapeutische interventies rond bewegen kan deze informatie zinvol zijn. Auteurs verwachten veranderingen in alle vier de dimensies van het effort systeem.

Methode

In het onderzoek werden 22 patiënten met burn-out onderzocht, 14 mannen en 9 vrouwen. Daarnaast was er een controlegroep van 20 gezonde deelnemers uit de algemene populatie. De burn-out werd cijfermatig vastgelegd met de BOSS I-III (burn-out screenings scales). Deze schaal is een valide instrument die goed overeenkomt met de klinische diagnose door een psychiater. In dit onderzoek werd de diagnose van de psychiater ook meegewogen.

Bewegingsinstructie

De burn-outpatiënten en de gezonde controlegroep kreeg bewegingsinstructies die met 5 camera’s werden vastgelegd. Na een warming-up en algemene dagelijkse bewegingsinstructies werd gevraagd om al bewegend te improviseren op de thema’s aarde, water, vuur, en lucht. De opnames werden daarna door twee onafhankelijke bewegingsanalisten die gespecialiseerd waren in het Laban Movement Analyse Systeem, geanalyseerd.

Resultaten

Wat betreft de het scoren van de beweging is er goede overeenkomst tussen de twee onafhankelijke observatoren. Dit is een aanwijzing dat het Laban Movement Analyse Systeem door fysiotherapeuten te gebruiken is.

De patiënten met burn-out hebben vergeleken de gezonde controle groep duidelijke beperkingen in alle vier de effort kwaliteiten van het bewegen:

• Zelfde aanwezig als gezonde controle: Free flow, direct space, sudden time en strong weight. Hier dus geen bijzonderheden.
• Minder aanwezig dan bij gezonde controle: bound flow, indirect space, sustained time en light weight. Hier zien we dus beperkingen bij burn-out.

Burn-out wordt dus gekenmerkt door bepekt aanwezig zijn van bepaalde effort elementen en niet door een overmaat.

Overeenkomst psychologie en bewegen bij burn-out

De overeenkomt met de psychologische processen die bij burn-out spelen is frappant als men de resultaten niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk oppakt.

Flow: er is minder bouw flow. Dat betekent dat ‘stoppen’ minder makkelijk is, evenals beheersing en controle ten opzichte van de omgeving. Burn-out patiënten werken door tot ze opgebrand zijn, zonder te stoppen.

Space: bij burn-out hebben dezelfde directe aandacht in de ruimte als gezonde, maar minder indirect space aandacht. Dat betekent dat ze minder aandacht voor het geheel hebben. Ze hebben minder overzicht. Daardoor zien ze obstakels minder snel aankomen en verliezen ze zich in één detail.

Time: bij burn-out is qua time ‘sudden’ bewegen net zo veel aanwezig als bij gezonden. Sustained time is echter minder aanwezig. Burn-out patiënten hebben het gevoel tijd te kort te hebben en kunnen zich daarom niet ontspannen en rustig de tijd voort laten krabbelen.

Weight: bij burn-out is er dezelfde strong weight effort als bij gezonden, maar minder light weight. Dit maakt dat ze als het ware dezelfde kracht gebruiken, maar minder lichtheid. Burn-out patiënten hebben moeite dingen licht op te vatten (letterlijk en figuurlijk).

Deze bevindingen tonen dat patiënten met burn-out vooral te kenrmekren zijn door een te kort aan bepaalde effort elementen:

• Weinig beheersing (bound flow)
• Weinig ‘de tijd nemen’ (sustained time)
• Weinig lichtheid in bewegen en denken (light weight)
• Weinig overzicht (indirect space)

Opmerking samenvatter

Fysiotherapeuten die met patiënten met burn-out werken kunnen vanuit deze resultaten meer oog krijgen voor de specifieke bewegingskenmerken van deze patiënten. De pijnklachten zullen vanuit deze bevindingen niet zozeer ontstaan doordat ze te hard werken (ook fysiek gezien), maar eerder omdat er te weinig aandacht is voor grenzen stellen en herstel bewegingen.
Dat biedt prachtige kansen voor de fysiotherapeut. Deze kan de patiënt met burn-out hier bewust van maken en hem of haar trainen meer bound, sustained, light en indirect te bewegen. Dat scheelt voor de patiënt al op fysiek niveau, want dat komt het herstel ten goede. Er is echter ook een link tussen bewegen en het mentale. Het kan zijn dat als de patiënt op deze nieuwe manier gaat bewegen dat hij ook zichzelf en het werk op deze nieuwe manier gaat beleven: meer ‘nee zeggen’ (bound), de tijd nemen (sustained), meer lichtheid (light), meer overzicht (indirect).

Meer leren over dansant bewegen binnen de fysiotherapie? Zie: opleiding dansante fysiotherapie