Fysieke training combineren met HRV biofeedback bij het chronische-vermoeidheidssyndroom?

Het chronische-vermoeidheidssyndroom (CVS) wordt gekenmerkt door intense en sterk beperkende vermoeidheid die meer dan 6 maanden bestaat en niet verklaard kan worden door uitputting of een organische aandoening, en niet verlicht wordt door normale perioden van rust of ontspanning. Aanvullend moeten er enkele symptomen zijn zoals spierpijn, duizeligheid, hoofdpijn, slaapproblematiek, onvermogen te ontspannen en/of verhoogde irritatie. De oorzaak is onduidelijk maar zou Multifactorieel van aard zijn, waarbij de SCEGS factoren met elkaar interacteren. SCEGS staat voor soma, cognitie, emotie, gedrag, en sociale omgeving. Op deze wijze zijn hypothetische modellen ontwikkeld met meerdere factoren erin waaronder: polymorfisme van het autonome en endocrien systeem, disfunctionele ziekte percepties, langdurige infecties, chronische levensstress, hemodynamische veranderingen, etc.
Het leed veroorzaak door het chronische-vermoeidheidssyndroom is aanzienlijk, maar helaas zijn de therapeutische mogelijkheden erg beperkt. Meerdere systematische reviews, waaronder drie Cochrane reviews, laten zien dat cognitieve gedragstherapie (CGT) en graded exercise training (GET) een positieve invloed hebben op CVS, maar onderling is er geen verschil in effectiviteit.
Biofeedback training zou in het plaatje kunnen passen omdat het uit cognitieve en gedragsmatige strategieën bestaat. Naast de specifieke invloed op de paramater waar de biofeedback op gericht is, zoals galvanische huidrespons, adem of hartfrequentie variabiliteit zijn er doorgaans ook andere gunstige effecten bij biofeedback, zoals: inzicht/psycho-educatie, positieve interoceptieve effecten, verminderde stress, toegenomen ontspanning en toegenomen eigeneffectiviteit verwachting.
Bij hartfrequentie variabiliteit biofeedback traint men richting een ademfrequentie van zes ademhalingen per minuut. Het effect is dat de vagus tonus toeneemt en de zogenaamde sympathische/parasympatische ‘balans’ herstelt. Dit zou komen doordat traag ademen via bloeddrukveranderingen de baroreflex regulatie stimuleert. Deze biofeedback training toont positieve effecten bij stress gerelateerde psychiatrische aandoeningen en ook bij chronische pijn. Er is echter nog weinig onderzoek gedaan naar het effect van biofeedback bij het chronische vermoeidheidsyndroom. Omdat veranderingen binnen het autonome zenuwstelsel een rol spelen bij CVS en hartfrequentie variabiliteit biofeedback hier een gunstig effect heeft, kiezen de onderzoekers voor deze biofeedback vorm. De hartfrequentie variabiliteit biofeedback werd vergeleken met graded exercise training (GET).

Methode

De deelnemers met het chronische-vermoeidheidssyndroom werden via de plaatselijke krant en een website geworven. Voorafgaande aan het onderzoek werd een psychiatrisch onderzoek gedaan (SCID-1) en de Somatoform Disorder Scedule (SDS). Enkele exclusiecriteria waren aandoeningen die de vermoeidheid konden verklaren (bijvoorbeeld kanker), verslavingen, ernstige psychiatrische aandoeningen zoals schizofrenie, depressie of angststoornis, en al onder behandeling zijn. Ook onder- en fors overgewicht was een exclusiecriterium.

Metingen
Direct voor en na het programma en op vijf maanden follow-up werden de volgende vragenlijsten afgenomen:

• Vermoeidheid: Multidimensional Fatigue Inventory (MFI).
• Fysiek functioneren: SF36 sub score.
• Mentaal functioneren: SF36 sub score.
• Depressie: Patient health questionnaire (PHQ-9).
• Openvragen naar verbetering door therapie.

Interventie
De behandeling bestond uit één sessie per week van vijftig minuten. In totaal waren er acht sessies.
De 58 vrouwen werd twee aan twee random verdeeld naar hartfrequentie variabiliteit biofeedback of graded exercise training. Naast de interventie hielden de deelnemers thuis een dagboek bij over de vermoeidheid, dagelijkse activiteiten en oefeningen. Aan het begin van elke sessie werd het dagboek besproken. Vervolgens volgde 20 minuten de kern van de sessie. In de hartfrequentie variabiliteit biofeedback werd er getraind op een ademfrequentie van zes per minuut en werd de patiënt gevraagd dit zonder apparaat 2x daags 5-10 minuten zelf te doen. In de graded exercise trainingsgroep werd lopen op gematigde snelheid geoefend. Netjes afgestemd op wat haalbaar is voor de patiënt zonder de symptomen te verergeren. Uitgangspunt was trainen op een hartfrequentie van 70% van de individuele anaerobe drempel. De deelnemers moesten thuis zelf 2 á 3 loopsessies per week uitvoeren. De patiënt werd aangemoedigd niet toe te geven aan vermijdingsgedrag, maar ook niet aan ‘doordrukken’.

Resultaat

Beide therapie vormen hadden een gunstig effect op de vermoeidheid. Onderling blijkt er geen verschil te zijn in effectiviteit. Opvallend is wel dat de graded exercise trainingsgroep het sterkst een effect liet zien op fysiek functioneren, terwijl de hartfrequentie variabiliteit biofeedback meer effect had op het mentaal-emotionele functioneren.

Opmerkingen samenvatter

De auteurs speculeren dat mogelijk de combinatie van hartfrequentie variabiliteit biofeedback en graded exercise training te overwegen valt. Men beïnvloedt daarmee mogelijk zowel het fysieke functioneren als het mentaal-emotionele functioneren. Of deze combinatie inderdaad meer of sterkere effecten laat zien dan de interventies elk op zich moet echter in onderzoek nog bevestigd worden. Vooralsnog is het voor fysiotherapeuten wel een aardige rationale om naast zorgvuldig gedoseerde fysieke training ook hartfrequentie variabiliteit biofeedback te geven. Tegenwoordig zijn eenvoudige apparaten relatief goedkoop te verkrijgen.