Fietsen met cognitieve exergame vermindert kwetsbaarheid bij dementie

Fysiek actieve games in combinatie met cognitieve stimulatie in een virtuele omgeving helpt om de kwetsbaarheid van mensen met dementie te verminderen en heeft daarnaast meer voordelen dan een gewone aerobe training. Dat is een conclusie die onderzoekers van het Radboudumc trekken na hun onderzoek met 115 ouderen.

Mensen met dementie bewegen over het algemeen minder vergeleken met gezonde ouderen, ze zitten meer en zijn vaak ook fysiek minder sterk. Dat het bevorderen van lichamelijke activiteit in deze groep belangrijk is, dat zal voor een fysiotherapeut geen verassing zijn. Net zomin als dat de effecten van beweeginterventies sterk afhankelijk zijn van de therapietrouw. Juist dat is moeilijk bij mensen met dementie. Exergaming, waarbij gaming en lichamelijke activiteit gecombineerd worden, is een innovatieve en leuke manier om deze doelgroep toch te laten sporten. Als mensen er echt plezier aan beleven, dan kan het helpen om ze lichamelijk actiever te laten worden.

In deze studie vergeleken de auteurs de effecten van een twaalf weken durende training met een exergame met een even lange aerobe training bij mensen met een milde tot matig ernstige dementie. Ze keken of training effect had op het fysieke functioneren, fysieke activiteit, en activiteiten van het dagelijks leven (ADL). Daarnaast keken ze naar kwetsbaarheid. Kwetsbaarheid wordt gekenmerkt door verminderde reserves in meerdere fysiologische systemen en een verminderd vermogen om stressoren te weerstaan. Dat kan op fysiek gebied of op sociaal of psychisch gebied zijn. Waarom kwetsbaarheid? Dementie en kwetsbaarheid hangen nauw samen. Beiden zijn sterk geassocieerd met leeftijd en functiebeperkingen, ziekenhuis- en verpleeghuisopnames en overlijden. Bovendien is er ook een verband tussen kwetsbaarheid en het risico op dementie.

Methode

Honderdvijftien mensen met dementie met een gemiddelde leeftijd van tegen de 80 deden aan dit onderzoek mee. Ze werden over drie groepen (twee interventiegroepen en een controlegroep) verdeeld en trainden individueel drie keer per week, twaalf weken lang. De deelnemers in de ene interventiegroep kregen een cognitief-aerobe fietstraining op een hometrainer die aangesloten was op een videoscherm. Ze moesten dertig tot 50 minuten per sessie fietsen met als doel om na twaalf weken met een intensiteit van 65 tot 75 procent van de hartslagreserve te trainen. De cognitieve trainingscomponent bestond uit het volgen van een route door een digitale omgeving. Dit was vaak een stad die de deelnemers kenden of die aangename herinneringen opriep. Al fietsend moesten ze cognitieve taken uitvoeren die ze onderweg op de route tegenkwamen. De moeilijkheidsgraad ging per training omhoog om te zorgen dat het cognitief uitdagend bleef. Aan het einde van elke trainingssessie kregen de deelnemers feedback op hun scores. De deelnemers in de andere interventiegroep kreeg dezelfde aerobe training, maar dan zonder game-element. De deelnemers in de controlegroep kregen fysiek niet-belastende rek- en strekoefeningen.

Om de mate van kwetsbaarheid aan het begin en eind van de interventie te beoordelen, gebruikten de onderzoekers de Evaluative Frailty Index for Physical activity (EFIP). Dit is een vragenlijst met 50 items over het functioneren op fysiek, sociaal en psychologisch gebied en over de algemene gezondheid. Elke deelnemer kreeg op basis van de vragenlijst een score. Hoe hoger de EFIP-score, hoe groter de kwetsbaarheid.

Verder gebruikten de onderzoekers de Timed Up & Go Test (TUG) en de Tien-Meter Looptest om de functionele mobiliteit voor en na de interventie te beoordelen, de Five-Times Sit to Standtest voor de beoordeling van de kracht en het uithoudingsvermogen van de onderste extremiteit, de Short Physical Performance Battery (SPPB) om loopsnelheid, balans en beenkracht te meten en de Physical Activity Scale for the Elderly (PASE) om de mate van lichamelijke activiteit te beoordelen. De mantelzorgers vulden vragenlijsten in over de mate van zelfstandigheid in de ADL (wassen, kleden enzovoorts) en instrumentele ADL (telefoneren, boodschappen doen en dergelijke).

Resultaten

In de groep die de exergame deed was de therapietrouw het hoogst. Van alle trainingen hadden ze 87,3 procent gevolgd. In de andere twee groepen lukte het minder goed om trouw te trainen. De mate van kwetsbaarheid, aan de hand van de EFIP-score, was in de exergame-groep statistisch significant verminderd in vergelijking met de controlegroep die de niet fysiek belastende training kreeg. Wat betreft alle andere meetinstrumenten waren er geen significante verschillen tussen de groepen.

Discussie /conclusie

Exergamen op een hometrainer kan kwetsbaarheid van mensen met dementie verminderen. De auteurs vinden dit veelbelovend, want fysieke kwetsbaarheid is een krachtige voorspeller voor negatieve gezondheidsuitkomsten zoals functiebeperkingen, ziekenhuisopname of overlijden. Het verminderen van kwetsbaarheid zou hier dus een positief effect op kunnen hebben.

Het is vaak een uitdaging om te zorgen dat mensen met dementie therapietrouw blijven. Maar dit lijkt toch wel een voorwaarde voor een positief effect. Het exergamen bleek een effectieve strategie om mensen met dementie in beweging te krijgen en te houden.

Een belangrijke boodschap uit dit artikel is: wil je de therapietrouw verhogen, dan moet je zorgen dat het bewegen een funfactor heeft. Het Kenniscentrumsport heeft op de website een handige tool: bewegen bij dementie. Dit kan interessant zijn voor de fysiotherapeut. Daarnaast is het ook een overzichtelijke site om mantelzorgers op de wijzen en ieder ander die te maken heeft met ouderen met dementie. Het geeft handvatten om ouderen met dementie te stimuleren meer te bewegen.