Externe druk sloopt de intrinsieke motivatie van de fysiotherapeut

Het is geen geheim, ook in de media is er aandacht voor: fysiotherapeuten zitten in een wurgklem. Er is enorm veel evidence based kennis over determinanten voor optimaal functioneren van mensen of disfunctioneren. Als men met die kennis naar de fysiotherapie kijkt wordt de mentale toestand waar veel fysiotherapeuten zich in bevinden direct begrijpelijk.

De self-determination theory en de fysiotherapeut

De self-determination theory, een beroemde en goed onderbouwde theorie, wordt binnen de fysiotherapie weleens aangehaald om te begrijpen hoe men patiënten gemotiveerd kan houden. Het liefst wil de fysiotherapeut natuurlijk dat zijn patiënt zich intrinsiek gemotiveerd voelt om oefeningen te doen en ongezond gedrag na te laten. Daar gaat precies de self-determination theory over: wat zijn de voorwaarden voor intrinsieke motivatie en wat voor extrinsieke motivatie? Een uiterst handige theorie om toe te passen bij patiënten, maar minstens zo handig om te begrijpen wat er met de motivatie van de fysiotherapeut zelf momenteel gaande is.
Als we kijken vanuit de self-determination theory is het ‘motivationele klimaat’ waar binnen de fysiotherapeut werkt uiterst ongunstig. Het bevordert extrinsieke motivatie en ondermijnt de intrinsieke motivatie. Dat is jammer en feitelijk ook ernstig, want als de fysiotherapeut intrinsiek gemotiveerd is dan heeft dit veel bewezen voordelen: hij is meer geïnteresseerd, ervaart positieve opwinding binnen zijn werk, en heeft meer zelfvertrouwen. Daardoor is de kans verhoogd op betere prestaties, doorzetten, creatieve oplossingen, zelfwaarde, vitaliteit en algemeen welzijn. Intrinsieke motivatie is dus mentaal en fysiek gezond en zet aan tot kwaliteit en presteren.

Wat is er nodig om intrinsiek gemotiveerd te zijn?

De self-determination theory heeft bewezen dat een mens drie basis psychologische behoeften heeft. De behoefte aan competentie, autonomie en relatedness. Ik noem ze CAR, het ‘motivationele vehikel’ in onze gang door het leven. Aan deze drie voorwaarden moet voldaan zijn wil iemand intrinsiek gemotiveerd zijn. Vertaald naar de fysiotherapie bekent dat dat de fysiotherapeut intrinsiek gemotiveerd is (of blijft) als hij zich competent voelt in zijn beroepsuitoefening, autonomie ervaart bij zijn beroepsuitoefening, en zich verbonden/sociaal gesteund/erkend voelt bij zijn beroepsuitoefening. Op alle drie de fronten gaat het al een aantal jaren berg afwaarts.

TIP:  Dagelijkse beslommeringen correleren met hoofdpijn

Competentie

De competentie wordt ondermijnd als de fysiotherapeut het gevoel krijgt ‘het lukt niet…ik kan het niet!?’ Dat kan spelen op het vlak van het behandelen van patiënten. ‘Het lukt niet…ik kan het niet’ kan bijvoorbeeld ontstaan als de (vaak jonge) fysiotherapeut gelooft wat zogenaamde expert-docenten verkondigen. De docent vertelt bijvoorbeeld met veel overtuiging hoe men een bepaald musculoskeletaal probleem heel precies kan analyseren en ook heel doelgericht en doelmatig kan beïnvloeden, terwijl de wetenschappelijke ‘effect sterkte’ voor de voorgestelde handeling doorgaans zero, low of moderate is. De fysiotherapeut die deze nieuw verworven ‘vaardigheden’ in de praktijk toepast merkt (terecht) dat het niet zo goed werkt als tijdens de cursus gesuggereerd werd maar schrijft dit falen ten onrechte toe aan zichzelf in plaats van aan de methode. Hij/zij concludeert ‘ik kan het niet …’, wat zijn competentie gevoel ondermijnt. Geen goed proces natuurlijk, maar goed of niet, de psychologie zal voorspellen dat dergelijk docenten altijd deelnemers blijven trekken. Immers, het is een basis behoefte om zich competent te voelen, terwijl binnen de fysiotherapie veel interventies low-moderate effectief zijn. Dat gat tussen wens-en-werkelijkheid voelt erg onplezierig aan en dat maakt mensen gevoelig voor veelbelovende marketing teksten en goed gebekte docenten.
Competentie wordt meer nog ondermijnd als het gaat om het randgebeuren rond de therapie; het moeten voldoen aan allerlei normen en standaarden. Veel wat als norm gesteld wordt wordt in de praktijk niet gehaald. ‘Het lukt niet – ik kan het niet’ ligt hier op de loer: ‘het lukt niet om de richtlijn exact toe te passen, de administratie exact volgens de norm bij te houden.’.

TIP:  Dynamische training versus relaxatie training bij reumapatiënten

Autonomie

Wil de fysiotherapeut intrinsiek gemotiveerd blijven dan zal hij moeten zorgen dat zijn behoefte aan autonomie geborgd blijft. En dat is het grootste punt dat de laatste jaren onder druk staat. Verzekeraars bepalen (sturen) op dit moment in grote mate het gedrag van fysiotherapeuten. Weliswaar kan een fysiotherapeut, zo lijkt, acht uur per dag gewoon zelf zijn gang gaan, maar op cruciale momenten moeten keuzes gemaakt worden die extern gedicteerd zijn: het aantal behandelingen bijvoorbeeld. Ook het je alsmaar extern moeten verantwoorden lijkt een vanzelfsprekend goed, maar is vanuit de self-determination theory een voorspelbare factor die de intrinsieke motivatie ondermijnt. Men verschuift van een interne toets, naar een externe toets. Het moeten gebruiken van allerlei meetinstrumenten, is ook een goed voorbeeld. Ook daarmee verschuift de handeling van autonoom oordeel naar een extern oordeel. De fysiotherapeut wordt langzaam ontleert op zijn eigen autonome klinische kijk te vertrouwen. De klinische blik wordt als onbetrouwbaar en subjectief beschouwd, en daarom moet de fysiotherapeut gaan vertrouwen op een objectief extern oordeel (meet instrument): wederom een verschuiving van intern naar extern. Een richtlijn, hoe vrij en vriendelijk gebracht ook, faciliteert extrinsieke motivatie. Als men ook nog ernstige consequenties gaat verbinden aan het niet voldoen aan behandel gemiddelden, administratie en richtlijnen etc, dan wordt angst de motivator en dat is vanuit de self-determination theory een belangrijke vorm van extrinsieke motivatie. Het KNGF neemt hier waarschijnlijk een goede wending. Niet ongevoelig voor het leed onder haar leden, waar burn-out veel voorkomt en triest genoeg ook suïcide, heeft het KNGF als slogan in haar nieuwe beleid ‘van disciplineren naar faciliteren’. Dat is exact het motivationele klimaat dat de self-determination theory voorstaat om de lol-in-het-vak (intrinsieke motivatie) weer terug te krijgen. Uit de slogan blijkt natuurlijk ook dat de fysiotherapeut de afgelopen jaren door het KNGF gedisciplineerd is: die externe druk hebben veel fysiotherapeuten gevoeld. Intrinsieke motivatie zorgt dat je werkt vanuit je eigen waarden en normen, extrinsieke motivatie vervreemd je langzaam van jezelf. Herkenbaar? Even twee samenvattende rijtjes:

TIP:  Voorbij de relaxatierespons: Intentioneel systemische mindfulness

Wat ondermijnt de intrinsieke motivatie?

  • geld als enige beloning,
  • dreigingen,
  • deadlines,
  • ‘bevelen’,
  • ‘pressure evaluation’,
  • opgelegde doelen.

Wat bevordert de extrinsiek motivatie?

  • keuze,
  • erkennen van gevoelens,
  • mogelijkheden van zelfsturing.

Relatedness

Intrinsieke motivatie ontstaat vooral ook als men zich erkend, ondersteund, en gezien voelt. Bijvoorbeeld door deel uit te maken van een positieve community. Een mens is geen eiland, ook intrinsieke motivatie niet. De wereld binnen de fysiotherapie is echter voor een deel verhard geraakt. Het wel voldoen aan de externe eisen wordt voor sommigen een route om de zelfwaarde te verhogen via sociale vergelijking. Sociale vergelijking is een psychologische theorie die stelt dat men zich kan verheffen door de ander in vergelijkende zin naar beneden te drukken ‘downward social comparison’. Er zullen twee kampen ontstaan: zij die het redden en zij die het niet redden… Hoe kijken we tegen die laatste groep aan? ‘Losers’ zullen de zelfverheffers zeggen. De beroepsverbondenheid staat daarmee onder druk. Ook het KNGF werd de afgelopen jaren, naast al het goede, niet altijd als steunend ervaren, en soms zelfs als ‘vijand’ ervaren. Ook dan is ‘verbondenheid’ natuurlijk ver te zoeken en voelt de fysiotherapeut zich alleen staan; ook daarmee wordt zijn intrinsieke motivatie ondermijnd. Gelukkig gaat het tij keren en gaat het KNGF meer nadrukkelijk faciliteren.

Samenvattend

Veel fysiotherapeuten hebben er geen zin meer in. De motivatie is kapot. De self-determination theory kon op voorhand voorspellen dat dit ging gebeuren. Immers, basisbehoefte aan competentie, autonomie en relatedness kan door de nadruk op externe waarden, normen en druk alsmaar moeilijker bevredigd worden. Een tijdje kan dat nog volgehouden worden, extrinsieke motivatie op basis van angst, maar op een gegeven moment wegen de psychologische lasten niet meer op tegen de psychologische kosten.

Peter van Burken

Peter van Burken

Psycholoog / ex-fysiotherapeut. Auteur van Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut en het boek Mindfulness en Fysiotherapie. Initiator en docent Psychfysio opleidingen.

Zin in een leuke en boeiende cursus?

Kijk dan hier voor inspiratie!

" 3000+ tevreden fysiotherapeuten gingen je voor. "

Nieuwsbrief

Elke twee weken 3 samenvattingen voor fysiotherapeuten. Gratis, al 17 jaar. 6000+ fysiotherapeuten gingen je voor.

Database met 1500+ artikelen

Voorjaar 2023

Werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie

3 dagen. Start 15 mei 2024. Prijs € 595,- …

Acceptance and Commitment Therapy bij pijn

3 dagen. Start 7 juni 2024. Prijs € 495,-…

Pijn- en Stressmanagement technieken

3 dagen. Start 31 mei 2024. Prijs € 595,-…

Vrouw doet pilates oefeningen en voorkomt daardoor rugpijn.

Fysiopilates opleiding

9 dagen. Start 10 september 2024. Prijs € 1395,-…

De Mindful Fysiotherapeut

8 dagen. Start 12 september 2024. Prijs € 1395,-…

Dansante Fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff

8 dagen. Start 20 september 2024. Prijs € 1395,-…

Vrouw stretcht mindfull tegen rugpijn.

Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie

5 dagen. Start 28 september 2024. Prijs € 995,-…

kngf-logo-klein
keurmerk-fysiotherapie-logo-klein
crkbo_instelling_rgb