Empathie binnen de fysiotherapie

Elderly man with walking stick talking to doctor at home

Fysiotherapeuten zijn doorgaans goede gesprekspartners voor patiënten. Ze nemen de tijd voor de patiënt, leven zich in en laten de patiënt merken dat ze gehoord zijn. Het inleven in de patiënt noemt men empathie. Het is alsof de fysiotherapeut de ervaringswereld van de patiënt zelf beleefd. Voor de patiënt is dit erg waardevol. Het helpt het herstel. Dat heeft verschillende redenen:

  • Empathie bevordert de fysiotherapeutische werkrelatie.
  • Empathie vermindert stress omdat de patiënt zich gehoord, begrepen, gevalideerd en gesteund voelt. De mate waarin de patiënt zich begrepen voelt, voorspelt het succes van therapie.
  • De empathische dialoog brengt de patiënt dichter bij zijn gevoelens en belevingen. Dat kan nieuwe inzichten en nieuwe keuzes opleveren, die niet alleen de psychische, maar ook de fysieke gezondheid ten goede kunnen komen.

Deze bespreking van empathie is een bewerking van het hoofdstuk van Grieteke Pool in het boek Persoonsgerichte therapie in de praktijk.

Aspecten van empathie

Empathie is een attitude waarbij de fysiotherapeut primair gericht wil zijn op het inleven in de patiënt. Daar moet tijd, inspanning en innerlijke ruimte voor gemaakt worden. De fysiotherapeut laat zijn empathie zowel non-verbaal als verbaal merken. Dus via aankijken, spiegelen, etc., en via bevestigende woorden en bijvoorbeeld de kern in woorden terug geven. Er treedt tijdens het gesprek een subjectieve tijdsvertraging op terwijl de tijd juist lijkt te vliegen. Deze subjectieve tijdsvertraging versterkt de intensiteit van het contact en het beleven. Bij het empathische luisteren en reageren is het belangrijk dat de fysiotherapeut afstemt op het empathisch ontvangend vermogen van de patiënt. Dit ontvangend vermogen kan namelijk vanuit de ontwikkeling verminderd zijn. Als de patiënt vroeger als baby of kind niet begrepen, gezien, gehoord of gevoeld werd wordt hij ongevoelig voor de empathische signalen van anderen. Als de patiënt de empathie van de fysiotherapeut niet opmerkt, of aangeeft dat die er naast zit, of het zelfs afwijst, dan is er geen afstemming en wederkerigheid. Dit zijn voorbeelden van relatiebreuken. Het opmerken, ter sprake brengen en samen verhelderen of repareren van deze ‘ruptures’, hangt samen met positieve therapie resultaten (Safran, e. a., 2014). De mate van empathie moet passen bij de fase waarin de sessie zich bevindt. Het begin van de sessie kun je zien als de aankomst en de warming-up. Hartelijkheid, wat sociale uitwisseling en de agenda opstellen past hier. In de middenfase van de sessie zit de empathie en de diepgang daarin. De afronding kun je zien als de cool-down en het vertrek. De fysiotherapeut moet zorgen dat de patiënt rustig en gereguleerd weer naar huis kan. Een wat meer cognitief zakelijke benadering in de afronding kan dit bevorderen. Gaandeweg het fysiotherapeutische behandeltraject ‘rijpt’ de empathie. De fysiotherapeut en de patiënt leren elkaar meer en meer kennen. Dit inleven heeft echter zijn grenzen: bij een patiënt zullen die anders liggen dan bij je levenspartner of kind.

TIP:  Effecten van psychologsiche behandeling van eczeem

Empathie en ontwikkeling

Empathie heeft te maken met lichaamsbeleving, hechting en mentaliseren. De eerste empathische ervaringen van een baby zijn erg lichamelijk en verlopen via de zintui­gen. Een troostende aanraking bijvoorbeeld. Deze positieve empathische reacties van de ouders leiden tot een gevoel van ‘bestaan’, ‘er zijn’. Als deze lichaamsgerichte feedback van de ouders congruent is met wat het kind in zijn lichaam waarneemt leert het vertrouwen op zijn eigen primaire lichaamssignalen en ontwikkelt de baby vermoedens over de binnenwereld van zijn ouders en zichzelf (mentaliseren). Als een baby of kind structureel onvoldoende invoelend bejegend werd raakt het ‘gewend’ om fysiek- en psychisch ongezien te zijn en zichzelf als ‘niet bestaand’ te ervaren. De ontvankelijkheid voor empathie kan daardoor laag zijn. Ze vatten de betekenis van subtiele lichamelijke gevoelens slecht en dus van de te ontvangen empathie. Er ontstaat onzekerheid of onveiligheid over de eigen binnenwereld en over anderen. Het is belangrijk dat fysiotherapeuten zich bewust zijn van deze ontwikkeling in ontvankelijkheid en ze de mate van contact of empathie daarop af stemmen. Door veilig en gedoseerd, accuraat empathisch aanwezig te zijn, de ontvangst daarvan te checken etc., kan de patiënt daarin iets leren. Omdat de fysiotherapeut nabij is, met het lichaam werkt, en meerdere sessie heeft is de kans op een vruchtbare empathische relatie groter.

Functies van empathie

Empathie gaat niet alleen over het invoelend begrijpen van de ander. Empathie is ook een positief-relationele ontwikkelingsbehoefte, die elk mens heeft. Een mens kan niet zonder dit wederkerige zien en gezien worden, voelen en gevoeld worden. Empathie helpt ook de aandacht te verschuiven van oppervlakkig naar diepere voorbewuste lichamelijk beleefde signalen die de patiënt iets te vertellen hebben. Empathie kan ook sturend ingezet worden. De fysiotherapeut heeft bijvoorbeeld de keuze om zich empathisch te richten op (a) sterk geladen gevoelsuitingen (levendigheid, hef­tigheid, veranderingen in stem of lichaam) of (b) zich juist te richten op het versterken (evoceren) van under-aroused uitingen. Een andere functie van empathie is de contactbreuken op te merken en deze transparant, niet-defensief, en accepterend te bespreken.

TIP:  Stressmanagement voor het spastische darmsyndroom

Voorbeelden van empathische interventies

Er zijn twee groepen empathische procestaken: (a) contactgericht en (b) taakgericht. Enkele contactgerichte empathische interventies zijn: non-verbaal spiegelen, parafraseren, herhalen van verhaal aspecten en de gevoelsreflectie. Enkele taakgerichte empathische interventies zijn:

  • Gedrag spiegelen, eigen reactie exploreren. De fysiotherapeut spiegelt in verbeelding of via mini-imitatie de patiënt om te voelen hoe dat is.
  • Empathisch gissen en inbrengen: Als de patiënt moeilijk tot betekenisverlening komt kan de fysiotherapeut een paar woorden herhalen en proberen de betekenis plaatsvervangend aan te voelen. ‘Zwaar, ‘zwaar’, bedoel je dat je ook behoefte hebt aan meer luchtigheid of plezier?’
  • Empathische exploratie, samen bespreken: de fysiotherapeut helpt de patiënt verdieping te zoeken in zijn verhaallijn en beleving, als zich een vaag onduidelijk, maar belangrijk, gevoel aandient. Daar lijkt zich iets belangrijks aan te dienen. Laten we rustig de tijd nemen om daarbij stil te staan. Waar voel je dat in je lijf, etc. Dit is een eerste aanzet tot focusing van Gendlin.
  • Evocatieve reflectie, gevoelens verdiepen: de fysiotherapeut gebruikt beelden en metaforen om de patiënt intenser voeling te laten krijgen met de beleving. ‘Het klinkt voor mij alsof je midden in een moeras staat. Kun je eens beschrijven hoe dat er voor je uit ziet?’
  • Persoonsgebonden empathie, gebruik van eigen beleving van therapeut: de fysiotherapeut brengt iets in van zijn eigen beleven. Als ik naar je kijk krijg ik een gevoel van ‘klem zitten’. Hoe is dat voor jouw als ik dat zo benoem?

Training van empathische interventies

Er zijn verschillende trainingsvormen waarmee de fysiotherapeut zich kan trainen om empathie binnen zijn behandeling in te zetten. Een handige oefening is OSIR. OSIR staat voor observeren, spiegelen, inleven en reflecteren. Dit kan in de praktijk (of met collega’s) geoefend worden. De stappen zijn (a) de non-verbale expressie observeren van de patiënt, (b) dit onopvallend spiegelen (in verbeelding of mini-imitaties), (c) opmerken welk gevoel dit innerlijk oproept, en (d) reflecteren op wat dit kan betekenen in het proces van de patiënt of het contact.
Ook mindfulness training of belevingsgericht lichaamswerk bevorderen het empathische vermogen van de fysiotherapeut.

TIP:  Conflictmanagement binnen een fysiotherapeutische setting

Bron: bewerking van: Pool, G. (2015) Empathie. In: Persoonsgerichte therapie in de praktijk (p51-69). Amsterdam: Hogrefe

Foto bij artikel door Dean Mitchell / iStock.

Bron

Peter van Burken

Peter van Burken

Psycholoog / ex-fysiotherapeut. Auteur van Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut en het boek Mindfulness en Fysiotherapie. Initiator en docent Psychfysio opleidingen.

Zin in een leuke en boeiende cursus?

Kijk dan hier voor inspiratie!

" 3000+ tevreden fysiotherapeuten gingen je voor. "

Nieuwsbrief

Elke twee weken 3 samenvattingen voor fysiotherapeuten. Gratis, al 17 jaar. 6000+ fysiotherapeuten gingen je voor.

Volg ons op facebook:

Database met 1500+ artikelen

Voorjaar 2023

Werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie

3 dagen. Start 15 mei 2024. Prijs € 595,- …

Acceptance and Commitment Therapy bij pijn

3 dagen. Start 7 juni 2024. Prijs € 495,-…

Pijn- en Stressmanagement technieken

3 dagen. Start 31 mei 2024. Prijs € 595,-…

Vrouw doet pilates oefeningen en voorkomt daardoor rugpijn.

Fysiopilates opleiding

9 dagen. Start 10 september 2024. Prijs € 1395,-…

De Mindful Fysiotherapeut

8 dagen. Start 12 september 2024. Prijs € 1395,-…

Dansante Fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff

8 dagen. Start 20 september 2024. Prijs € 1395,-…

Vrouw stretcht mindfull tegen rugpijn.

Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie

5 dagen. Start 28 september 2024. Prijs € 995,-…

kngf-logo-klein
keurmerk-fysiotherapie-logo-klein
crkbo_instelling_rgb