Emotieregulatie van belang bij ontwikkeling chronische pijn

De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor het verband tussen chronische pijn en de regulatie van emoties. Emotieregulatie gaat over wanneer mensen bepaalde emoties hebben, hoe ze daarmee omgaan en hoe ze die ervaren en uiten. Emotieregulatie lijkt een verband te hebben met de kwetsbaarheid voor pijn, beperkingen door de pijn en psychologische klachten bij chronische pijn.
Een goed theoretisch model van emotieregulatie is het Process Model of Emotion Regulation (Gross 1998, 2007). Dit model verdeelt de emotieregulatie grofweg in antecendent- en respons gefocuste strategieën:

• Antecendent-gefocuste strategieën gaan over selectie van situaties, aanpassen van de situatie, richten van de aandacht en cognities veranderen. Deze groep van regulatie strategieën vinden plaats voordat de emotie volledig tot uiting is gekomen. Voorbeelden van antecedent-gefocuste strategieën zijn het vermijden van situaties en ergens anders aan denken als afleiding.
• Respons-gefocuste strategieën zijn het reguleren van de emotionele reactie, vooral het fysiologische en gedragsmatige aspect. Deze regulatie strategieën vinden plaats als de emotionele gebeurtenis al is geweest of begonnen. Het inhouden van de tranen is daar een voorbeeld van.

Emotieregulatie wordt beschouwd als maladaptief als het op korte of lange termijn een negatieve uitkomst heeft, het tegengesteld is aan persoonlijke doelen of als er een gebrek aan flexibiliteit in de regulatie is (als het bijvoorbeeld ongepast is in sociale situaties). Onderzoek heeft aangetoond dat het trainen van een adequate emotieregulatie effectief is voor het behandelen van diverse psychologische of psychosociale problemen. Emotieregulatie maakt dan ook vaak deel uit van cognitieve gedragstherapie.

In dit review bekijken de onderzoekers wat er al bekend is over deze associatie en of het theoretische construct van emotieregulatie meer inzicht kan geven in de risico- en beschermende factoren die mogelijk bijdragen aan het ontstaan en voortduren van chronische pijn. Dat maakt emotieregulatie interessant voor fysiotherapeuten.

Methode en resultaten

Een systematische zoekstrategie werd uitgevoerd naar studies in alle leeftijdsgroepen die onderzoek deden naar het verband tussen chronische pijn en emotieregulatie. Vijftien onderzoeken werden geïncludeerd in het review, met in totaal 2065 participanten. Negen studies waren gepubliceerd in de afgelopen vijf jaar, wat bevestigt dat het een relatief nieuw gebied van onderzoek is.

Antecedent gefocuste strategieën

Vier studies onderzochten antecedent-gefocuste strategieën en hoe deze strategieën invloed hadden op pijnintensiteit of pijngerelateerd functioneren. Resultaten van deze onderzoeken lieten niet direct een link zien tussen de emotieregulatie en pijn, maar wel met depressie. Onderdrukking van de emoties gaat vaker samen met depressieve symptomen en verminderde stemming bij pijn. Ook werd er een verband gezien tussen hoge emotionaliteit en een verminderd gebruik van adaptieve antecedent-gefocuste strategieën zoals cognitieve herwaardering. Mensen met meer emoties gebruiken dus minder cognitieve herwaardering en ervaren daardoor meer pijn. In een studie bleek dat vrouwen met chronische bekkenpijn vaker hun gedachten en emoties onderdrukken dan de gezonde controlegroep. De neiging om ongewenste gedachten en emoties te onderdrukken was geassocieerd met meer pijn. Dus hoewel antecedent gefocuste strategieën geen direct verband hebben met pijn is het mogelijk dat bij een adequaat gebruik van deze strategieën de kwetsbaarheid voor pijn of pijnervaring indirect vermindert door minder emotionaliteit of negatieve stemming; twee factoren die de kwetsbaarheid voor de ontwikkeling van chronische klachten verhogen.

Respons gefocuste strategieën

Vijf studies richtten zich op respons gefocuste strategieën. Hieruit bleek dat zowel het extreem uiten van boosheid (met de deuren slaan, schreeuwen) als het inhouden van boosheid gecorreleerd waren met een hogere pijnintensiteit. Bij mensen met meer problemen om hun uiting van emoties te controleren verstoorde de pijn meer hun fysieke activiteit, stemming, relaties en slaap. Ook bleek dat deze mensen vaker depressieve symptomen hadden, een veel voorkomende comorbiditeit bij chronische pijn. In twee andere studies bleek dat respons gefocuste strategieën bij sommige mensen direct gecorreleerd ware met pijn en pijngerelateerd functioneren, terwijl dat bij andere mensen niet zo was en meer samenhing met depressie.

Beide strategieën

Vijf studies onderzochten beide strategieën en het verschil ertussen qua impact op pijn, beperkingen en impact. Uit een studie bleek dat kinderen met meer ups en downs meer pijn rapporteerden dan kinderen met minder variabiliteit in emoties. Drie studies vonden geen significant correlaties tussen pijn en emotieregulatie, maar mogelijk wel op de stemming (angst, depressie, catastroferen) van iemand met pijn. Catastroferen had wel een significante correlatie met pijnintensiteit en pijngerelateerde beperkingen. De relatie tussen emotieregulatie en pijn leek vooral afhankelijk van psychologische factoren.

Conclusies en opmerkingen

De meeste studies vonden vooral een indirecte link tussen emotiesregulering en pijn, door de stemming. Daarnaast is te zien dat studies die respons-focused emotieregulatie onderzochten, vaker associaties vonden tussen maladaptieve emotieregulatie en pijn. Studies die zich richtten op antecedent-focused emotieregulatie vonden dit verband minder vaak. Dit betekent dat mensen die hun emoties reguleren voordat de emotie sterk is, minder vaak chronische pijnklachten hebben dan mensen die hun emoties in een later stadium onderdrukken of juist sterk uiten.
Maladaptieve emotieregulatie kan een belangrijke risicofactor zijn in het ontstaan en voortduren van chronische pijn, mede vanwege de associatie met psychologische comorbiditeiten. Het toevoegen van emotieregulatie aan onderzoeken van chronische pijn kan individuele verschillen beter helpen begrijpen, en kan leiden tot betere interventies bij chronische pijn. In het boek Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut wordt dit emotieregulatie model van Gross uitgewerkt binnen een fysiotherapeutische context richting stress, pijn, vermoeidheid en benauwdheid. Het model beidt een handzame kapstok om talloze interventies aan te koppelen.