Effectiviteit van exergames op valangst bij ouderen

Sinds in 2006 de eerste Nintendo Wii op de markt kwam, zijn exergames, videogames met lichaamsbeweging, steeds populairder geworden. En dan niet alleen bij jongeren. Ook steeds meer ouderen gamen. Exergames hebben inmiddels hun weg gevonden naar klinische en niet-klinische settingen. Zo kunnen patiënten oefenen terwijl de therapeut de therapietrouw en de prestaties kan volgen, al dan niet op afstand.

Valpreventie is een van de toepassingen waarvoor exergames worden gebruikt. Maar heeft het ook nut voor ouderen die bang zijn om te vallen? Valangst is best een groot probleem. Zo’n een op de vijf ouderen die nog nooit gevallen is, is toch bang om te vallen. Van de mensen die wel gevallen zijn, is dat 85%. De angst om te vallen, kan ertoe leiden dat mensen blijven zitten en activiteiten uit de weg gaan met alle negatieve gevolgen van dien. Ze kunnen in een vicieuze cirkel terechtkomen van: lichamelijke achteruitgang, sociaal isolement, verminderde kwaliteit van leven, depressie, en daardoor een grotere kans om te vallen.

Er is genoeg wetenschappelijk bewijs voor allerlei interventies die de kans en de angst om te vallen verminderen: Tai Chi, Pilates, dans, balansoefeningen, weerstandstraining en multifactoriële interventies waarbij cognitieve gedragstherapie en lichaamsbeweging worden gecombineerd. Het probleem is alleen dat matige therapietrouw, slechte bereikbaarheid van de locatie, saaie huiswerkoefeningen, een te hoog of te laag niveau, de positieve effecten kunnen afzwakken.

Interactieve videospelletjes hebben een aantal voordelen ten opzichte van traditionele beweeginterventies. Ten eerste maakt het spelelement het leuker om te gaan bewegen. Daarnaast helpt de real-time feedback om te focussen op de bewegingen. De duur en intensiteit kunnen makkelijk worden aangepast aan de gebruiker. Dit alles maakt dat mensen het langer volhouden en meer resultaat kunnen boeken.

Maar de vraag die overblijft is: helpen exergames ook om de angst om te vallen te verminderen? De auteurs van dit artikel zochten in de wetenschappelijke literatuur naar een antwoord op die vraag. Ze keken naar studies waaraan zelfstandig wonende ouderen meededen en waarin valangst een uitkomstmaat was en gemeten op een gevalideerde meetschaal.

Resultaten

De auteurs vonden 23 artikelen met bij elkaar opgeteld 2.083 deelnemers. De steekproefgrootte varieerde van 16 tot 977 deelnemers met een gemiddelde leeftijd van 61,1 tot 85,7 jaar. In twintig studies was de therapietrouw meer dan tachtig procent. Alle deelnemers waren zelfstandig wonende ouderen zonder specifieke aandoeningen (zoals beroerte, ziekte van Parkinson, hart- en vaatziekten ziekte, dementie, of diabetes). In twaalf studies deden alleen mensen mee die aan een bepaald specifiek selectiecriterium voldeden, zoals: hoge body mass index, evenwichtsstoornissen, beperkte functionele prestaties, valgeschiedenis, of angst om te vallen. Bijna alle interventies werden uitgevoerd in een ziekenhuis, al dan niet poliklinisch, in een onderzoekslaboratorium, een buurtcentrum of een verpleeghuis.

Meer dan de helft van de studies (n=14) was naar een Wii game: Nintendo Wii Fit, Wii Fit Plus, Wii Balance Board. Daarnaast waren er nog acht andere toepassingen, waaronder ook de Xbox 360 en Kinect.

De Falls Efficacy Scale (FES), Activities-specific Balance Confidence Scale (ABC), en de daarvan afgeleide versies waren de meest gebruikte schalen.

Omdat het onderzoek naar exergames nog in de kinderschoenen staat, keken de onderzoekers zowel naar studies waarin twee groepen met elkaar werden vergeleken (exergame versus geen/ andere interventie), als naar studies met één groep, waarbij de valangst voor en na afloop van de interventieperiode werd gemeten. In vijftien studies (65%) leidde de exergame interventie tot een statistisch significante vermindering van de angst om te vallen. In negen van de vijftien was er een significant verschil tussen groepen. De overige zes studies rapporteerden alleen significante verschillen binnen de groep. Vijf studies keken naar de effecten op lange termijn. In twee daarvan waren de significante verschillen tussen de groepen na 24 en 36 weken nog aanwezig.

Negen van de vijftien effectieve interventies maakten gebruik van een Wii. De andere zes waren andere toepassingen. De studies die de Xbox 360 Kinect onderzochten vonden geen vermindering van de valangst.

Alle zeven studies die de ABC schaal gebruikten om de valangst te meten vonden een statistisch significante afname van de angst om te vallen. Maar van de zestien studies die de FES gebruikten, toonden slechts zes een significante vermindering van valangst aan.

Discussie

Het lijkt erop dat exergames valangst bij zelfstandig wonende ouderen kunnen verminderen. De auteurs vermelden er wel bij dat drie studies naar de Nintendo Wii Fit een paar ongewenste neveneffecten rapporteerden: vermoeidheid en spierpijn, verergering lage rugpijn, duizeligheid na de trainingssessie, en één deelnemer viel bij het afstappen van het balansbord. Wil je dit soort interventies gaan gebruiken in de praktijk, dan moet je dus goed op de veiligheid letten. Bijna alle interventies werden in een redelijk gecontroleerde omgeving onderzocht. Hoe dit uitpakt wanneer mensen op eigen houtje thuis oefenen, dat is nog niet duidelijk.

Of een interventie effectief was, leek af te hangen van het gebruikte meetinstrument. Alle interventies die de ABC gebruikten om valangst te meten, vonden de exergames effectief. Terwijl dat minder dan de helft was bij de van de interventies die de FES gebruikten. De ABC en de FES hangen sterk met elkaar samen. Scoort iemand hoog op de ABC, dan scoort die laag op de FES en andersom. Maar deze twee instrumenten meten mogelijk verschillende dimensies binnen de valangst. De ABC is eigenlijk ontwikkeld om te meten hoeveel vertrouwen iemand heeft in zijn of haar evenwicht bij verschillende activiteiten (door het huis lopen, traplopen, iets boven het hoofd pakken, in of uit de auto stappen, de rolstrap opstappen, door de sneeuw lopen etc.). Hogere scores wijzen op een groter vertrouwen. De FES daarentegen is ontwikkeld om de bezorgdheid om te vallen te meten. Hogere scores wijzen op grotere zorgen. De ABC is beter in staat om vallers te onderscheiden van niet-vallers. Daarnaast is de ABC responsiever voor verandering dan de FES. Dat wil zeggen dat je met de ABC makkelijker kleine veranderingen kan vaststellen dan met de FES. Dat komt omdat de ABC een breder scala aan functionele activiteiten in de vragenlijst heeft.

De auteurs merken op dat zowel de ABC als de FES een plafondeffect hebben, vooral bij niet-kwetsbare ouderen. Terwijl we in de praktijk juist willen voorkomen dat ouderen activiteiten gaan vermijden omdat ze bang zijn om te vallen. We moeten dus op zoek naar andere meetinstrumenten om valangst te kunnen meten.

Bron: Ge, L., Su, T. T., An, Y., & Mejía, S. T. (2021). The effectiveness of exergames on fear of falling in community-dwelling older adults: a systematic review. Aging & mental health, 1–12. Advance online publication. https://doi-org.eur.idm.oclc.org/10.1080/13607863.2021.1950615

Foto bij artikel door Gulcin Ragiboglu / iStock