De invloed van het versterken van de intrinsieke voetmusculatuur bij pes planus

Bij een pes planus is de hoogte van de mediale longitudinale boog afgenomen. Het is een etiologische factor voor diverse overbelastingletsel aan de onderste extremiteit. Voorbeelden hiervan zijn fascitis plantaris en het mediale tibiale stresssyndroom. Er zijn diverse ligamenten die de hoogte van de mediale voetboog waarborgen en dit wordt ondersteund door musculatuur. De extrinsieke voetmusculatuur, zoals de tibialis posterior, is hier een voorbeeld van. Als er sprake is van een pes planus dan is er echter vaak sprake van atrofie van de plantaire instrinsieke musculatuur van de voet in vergelijking met gezonde mensen.

Eén van de oefeningen die aangeraden wordt om te doen, ter versterking van de plantaire instrinsieke musculatuur, is de ‘short-foot’ oefening. Bij deze oefening is o.a. de abductor hallucis actief. Er is echter nog maar beperkte evidentie dat dit een effectieve oefening is. Het doel van dit onderzoek is om antwoord te krijgen op de vraag wat het effect is van de short-foot oefening op de statische voet positie en het bewegen van de voet tijdens het wandelen bij mensen met een pes planus.

Methode

Er is een single-blind randomized controlled trial uitgevoerd en de deelnemers zijn verdeeld in twee groepen. Eén groep deed de short-foot oefening gedurende 8 weken (oefengroep) en de andere groep kreeg geen interventie. Deelnemers zijn geselecteerd op basis van de Foot Posture Index; een score van 6 of hoger was een inclusiecriterium. Bij andere ziektes of aandoeningen of als er eerder behandeling uitgevoerd was, werd er geëxcludeerd.

De deelnemers uit de oefengroep zijn geïnstrueerd om de short-foot oefening goed uit te voeren. Hierbij wordt de voet actief verkort in de anteroposteriore richting, waardoor metatarsale 1 richting de hiel beweegt, zonder flexie van de teen en zonder de voorvoet en hiel los te bewegen van de grond. Er werd drie keer per week geoefend met een frequentie van 3 sets van 10 herhalingen (45 sec rust), gedurende 8 weken. De uitvoering is gewaarborgd door controle van een fysiotherapeut, met behulp van EMG, waarbij de mate van activiteit van de abductor hallucis gemeten is.

De primaire uitkomstmaat was de biomechanica tijdens het gaan en de statische positie van de voet. Ook is de mate van naviculaire drop gemeten. Met behulp van de Foot Posture Index-6 is de statische voet positie gemeten. Secundaire uitkomstmaten waren de duur van de standfase en maximale grondreactiekracht. Tot slot is de dikte van de mm. abductor hallucis, flexor hallucis brevis, flexor digitorum brevis, flexor hallucis longus, flexor digitorum longus en peroneus longues gemeten. Metingen vonden plaats voorafgaande aan de interventie en na 8 weken en dit gebeurde op een gestandaardiseerde manier.

Resultaten

Er hebben 20 deelnemers geparticipeerd in het onderzoek en deze zijn gelijk verdeeld over de twee groepen. Alle deelnemers hebben de gehele interventie doorlopen en de therapietrouw was hoog. Gemiddeld waren de deelnemers 20 jaar oud, met een lengte van 159 cm en een gewicht van gemiddeld 52 kg (Aziatische populatie). In de uitslagen op de baseline metingen waren geen significante verschillen tussen de twee groepen en dit geldt ook voor de karakteristieken van de onderzoeksgroep.

In de oefengroep was er een significante verbetering in de hoogte van het naviculare na de 8-weekse interventie. Ook is de maximale grondreactiekracht verminderd in de oefengroep. De scores op de Foot Posture Index-6 zijn significant verbetering in beide groepen. Er was een verbetering in de in- en eversiebeweging van de calcaneus van pronatie naar neutraal in de oefengroep.

Discussie

De belangrijkste bevinding van dit onderzoek is dat een 8-weeks oefenprogramma met de short-foot oefening leidde tot een verbetering in de hoogte van het naviculare. Dit betekent dat het windlass mechanisme, waarbij de er een kettingreactie in de voet optreedt als gevolg van het op spanning komen van de fascia plantaris, wordt verbeterd door de short-foot oefening. De plantaire instrinsieke musculatuur draagt ook bij in dit windlass mechanisme. Mensen met een pes planus hebben een minder sterk windlass mechanisme als gevolg van een minder hoge mediale longitudinale boog. Dit wordt op zijn beurt weer geassocieerd met een afgenomen dorsaalflexie mobiliteit van de grote teen. Er is geen onderzoek gedaan naar de mate van kracht van de musculatuur, echter is wel te verwachten dat er een krachttoename is van de plantaire intrinsieke voetmusculatuur. Dit zal uiteindelijk ook weer leiden tot een verbetering van het windlass mechanisme.

In tegenstelling tot wat er verwacht werd, was er geen verandering in de dynamische beweging van het naviculare (naviculaire drop). Dit kan mogelijk liggen aan de manier waarop dit gemeten werd en dat dat niet nauwkeurig genoeg was om veranderingen te meten.

Een andere uitkomst was dat de maximale grond reactiekracht tijdens het gaan afgenomen was. In eerder onderzoek is aangetoond dat de intrinsieke voetmusculatuur zorgt voor een efficiënte krachtoverdracht van de voet naar de grond.

De uitkomsten met betrekking tot de statische positie van de voet waren in overeenstemming met uitkomsten uit eerder onderzoek. Hierbij werd ook vastgesteld dat er sprake is van een verbetering in de Foot Posture Index-6 na het doen van de short-foot oefening. Dit impliceert dat het doen van deze oefening leidt tot een verbeterde statische positie bij mensen met een pes planus.

Er is geen onderzoek gedaan naar een verandering in de dikte van de plantaire intrinsieke voetmusculatuur in de oefengroep. Ook was de meting in dit onderzoek daar niet betrouwbaar voor. Een eerder onderzoek heeft aangetoond dat de cross-sectionele regio van de abductor hallucis significant toenam na een oefenprogramma van 8 weken waarbij de short-foot oefening uitgevoerd werd.

Het onderzoek heeft diverse beperkingen. Allereerst is dat de kleine onderzoeksgroep van 20 deelnemers. Gezien de kleine groep was het daarom moeilijk om significante verschillen tussen de twee groepen te detecteren. Daarnaast zijn de resultaten van dit onderzoek maar beperkt te vertalen naar de praktijk van de fysiotherapeut omdat het hierbij gaat om mensen met asymptomatische pes planus. Het is dus de vraag hoe dit oefenprogramma zal werken bij mensen met een symptomatische pes planus. Tot slot is dit onderzoek gedaan tijdens het wandelen. Bij hardlopers komen veelvuldig klachten voor aan de voet, waarbij er ook vaak een pes planus is. Het is aan te raden om in het vervolg ook onderzoek te doen naar de biomechanica van hardlopers.

Conclusie

Concluderend kan gesteld worden dat een 8-weeks oefenprogramma met de short-foot oefening een verandering teweeg brengt in de biomechanica tijdens het wandelen. Dit leidt tot een verbetering van het windlass mechanisme bij mensen met een pes planus. Het wordt daarom aangeraden om deze oefening toe te voegen aan een oefenprogramma ter preventie van voetklachten bij mensen met een pes planus.

Bron: Okamura K, Fukuda K, Oki S, Ono T, Tanaka S, Kanai S, Effects of plantar intrinsic foot muscle strengthening exercise on static and dynamic foot kinematics: A pilot randomized controlled single-blind trial in individuals with pes planus, Gait and amp; Posture (2019), doi: https://doi.org/10.1016/j.gaitpost.2019.09.030

Foto bij artikel door TomekD76 / iStock