De bijwerkingen van oefentherapie

In verschillende richtlijnen wordt oefentherapie aanbevolen als een belangrijk deel van de behandeling. Vaak zelf als eerste keus interventie. Omdat er in het algemeen minder, en ook minder ernstige bijwerkingen zijn vergeleken met farmacologische of chirurgische interventies. De onderzoekers van deze studie vroegen zich af of dat wel klopt. Ze analyseerden daarvoor de uitkomsten van bijna achthonderd gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken. Ze vergeleken de ernst, soort en frequentie van bijwerkingen die optraden in groepen patiënten die oefentherapie kregen met de bijwerkingen in controlegroepen.

Een bijwerking is een ongewenste of schadelijke uitkomst die optreedt na het gebruik van een medicijn of een andere interventie, maar die niet noodzakelijkerwijs daardoor uitgelokt wordt. Elke interventie kan in principe enig risico op een bijwerking hebben. Bijwerkingen zijn onder te verdelen in ernstige en niet-ernstige bijwerkingen. Onder een ernstige bijwerking wordt verstaan: een gebeurtenis die de dood tot gevolg heeft, of leidt tot een ziekenhuisopname of een zeer ernstige verslechtering van de gezondheid. Alle andere bijwerkingen, zoals pijn, vermoeidheid, of oedeem zijn niet-ernstig.

Oefentherapie en lichamelijke activiteit zijn belangrijk in de behandeling van tal van chronische aandoeningen. In sommige richtlijnen staan aanbevelingen om patiënten rekening te laten houden met specifieke symptomen die bij de ziekte horen. Bijvoorbeeld het risico op hypoglycaemie bij diabetes type I. Soms is het onverstandig dat een patiënt zonder toezicht oefent, omdat er een kans bestaat dat de patiënt de oefening niet goed uitvoert en daarmee het risico op een bijwerking vergroot. Oefentherapie is dus niet altijd zonder risico.

Methode

De auteurs zochten naar gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken waarin de patiënten in de interventiegroepen oefentherapie kregen en de patiënten in de controlegroepen niet. In de interventiegroepen moest oefentherapie de belangrijkste interventie zijn en elke sessie moest minstens de helft van de tijd bestaan uit actieve oefentherapie. De oefentherapie mocht niet gecombineerd worden met een farmacologische, chirurgische of electrotherapeutische interventie. Ze namen studies mee waarin de interventies bestonden uit krachtoefeningen, aerobe oefeningen en oefeningen gericht op sensomotorische problemen en functionele stabiliteit. Daarnaast ook studies naar dansen, hardlopen, fietsen, Qigong en Tai Chi. Interventies als whole body vibration, oefeningen voor gelaatsspieren, yoga, rekoefeningen of bekkenbodemoefeningen namen de auteurs niet mee in hun analyses.

Resultaten

De auteurs vonden 773 studies. In 378 studies, met totaal 38.368 deelnemers, was er melding gemaakt van ernstige bijwerkingen. In 375 studies, met opgeteld 38.517 deelnemers, waren niet-ernstige bijwerkingen gerapporteerd.

Wat betreft de ernstige bijwerkingen, was er geen verschil in relatief risico tussen de interventiegroepen met oefentherapie en de controlegroepen. Ernstige gebeurtenissen, zoals overlijden, ziekenhuisopnames, CVA’s en heupfracturen waren in zowel de oefengroepen als de controlegroepen de meest voorkomende ernstige bijwerkingen. Deze gebeurtenissen kwamen in beide groepen even vaak voor.

Wat betreft de minder ernstige bijwerkingen, was er wel een verschil tussen de interventiegroepen en de controlegroepen. Deelnemers in oefengroepen hadden negentien procent meer kans op een niet-ernstige bijwerking dan deelnemers in de controlegroepen. Eén op de zes deelnemers aan een oefeninterventie kreeg een niet-ernstige bijwerking. Het relatieve risico werd niet groter naarmate de interventie langer duurde of het aantal sessies per week groter was. De meest gedocumenteerde niet-ernstige bijwerkingen waren: pijn, vermoeidheid, bursitis, lage rugpijn en oedeem.

In de studies die niet-ernstige bijwerkingen meldden, waren ouderen de grootste groep (26%). Gevolgd door hartpatiënten (14%) en patiënten met musculoskeletale aandoeningen (11%). De meest onderzochte interventie was een combinatie van kracht, aerobe oefeningen en neuromusculaire oefeningen (47%). De programma’s duurden gemiddeld twintig weken met een frequentie van gemiddeld drie keer per week. Meestal (53%) onder supervisie en individueel (58%).

In de verschillende controlegroepen was er een grote variëteit aan interventies, zoals onder meer gebruikelijke zorg, voorlichting en voedingssupplementen.

Discussie en implicaties voor de praktijk

Patiënten die oefentherapie krijgen, hebben geen verhoogd risico op overlijden, een ziekenhuisopname of een ernstige verslechtering van de gezondheid. Wel neemt de kans op een minder ernstige bijwerking iets toe. Eén op de zes patiënten die oefentherapie krijgen, kan daarna last krijgen van pijn, vermoeidheid, een bursitis, lage rugpijn, oedeem, of een andere niet-ernstige bijwerking.

Omdat oefentherapie de kans op een niet-ernstige bijwerking met negentien procent doet toenemen, vinden de auteurs dat we als zorgverleners in de praktijk bij verschillende patiëntengroepen het risico op een niet-ernstige bijwerking moeten afwegen tegen de voordelen van oefentherapie. Desondanks vinden ze oefentherapie aan te bevelen. Het is een relatief veilige interventie omdat er geen verhoogd risico op een ernstige gebeurtenis is.