Beweegprogramma’s kunnen de verslaving aan suiker verminderen

Fysiotherapeuten kunnen patiënten uitstekend begeleiden richting meer bewegen. Waarom dit in de huidige (suiker)consumptie maatschappij zo enorm belangrijk is leest u in dit artikel. Het eten van suiker wordt wel eens vergeleken met een verslaving, omdat het sommige overeenkomstige factoren heeft met de bekende middelenverslavingen. In ultrabewerkte voedingsmiddelen is suiker vaak in grote hoeveelheden aanwezig en de snelle opname in het lichaam kan ervoor zorgen dat het eetgedrag overeenkomsten vertoont met verslavingsgedrag. Voeding heeft homeostatische en hedonistisch componenten en werken op die manier als een natuurlijke geconditioneerde stimulus voor het beloningssysteem in de hersenen.

Er zijn veel verschillende manieren van overeten, variërend van af en toe te veel eten tot een ziekelijke drang om door te blijven eten. Op welke manier ook, overeten kan bijdragen aan de huidige obesitasepidemie.

De consumptie van suikerrijke voeding gaat gepaard met hyperglycemie en hyperinsulinemie na de maaltijd, die op hun beurt weer een hongergevoel kunnen oproepen en uiteindelijk resulteren in gewichtstoename. Onderzoeken suggereren dat niet alleen suiker of één enkel nutriënt verantwoordelijk is voor de toename in mensen met overgewicht, obesitas en diabetes, maar dat het een combinatie is en het gehele eetpatroon kan leiden tot deze aandoeningen. Uit onderzoeken blijkt dat als er aanpassingen in de totale energie-inname plaatsvinden, er geen direct verband wordt gevonden tussen suikerinname en overgewicht. Vooral in moderne Westerse samenlevingen is de grote beschikbaarheid van allerlei soorten (ultrabewerkte) voeding verantwoordelijk voor de toenemende mate van obesitas.

Er bestaat een directe link tussen verschillende verslavingen en gemoedstoestanden, waarbij fysieke activiteit beschermend kan werken. Dwangmatig overeten en binge eten worden gewoonlijk behandeld met farmacologische en gedragsmatige interventies, met wisselende uitkomsten. Een van de behandelmethoden is het is verhogen van de fysieke activiteit. Fysieke activiteit heeft ontstekingsremmende werking en werkt mogelijk als natuurlijk antidepressivum. Regelmatig bewegen met matige activiteit blijkt efficiënt en positief te werken op de stemming, vooral bij depressie en andere stress-gerelateerde klachten. Hoewel er beperkte kennis is over het mechanisme hierachter, zouden meerdere fysiologische en neuro-endocriene mechanismen een rol spelen.

In dit review bekijken de onderzoekers hoe fysieke inspanning verschillende gezondheidsvoordelen heeft, om negatief verslavings-gerelateerd gedrag -en in het bijzonder de overconsumptie van suiker- om te keren.

Methode

Een systematisch literatuuronderzoek werd uitgevoerd, waarin systematische reviews, meta-analyses en controlled trials werden gezocht die de combinatie tussen ‘suikerverslaving’, ‘food craving’ en een vorm van fysieke activiteit combineerden.

Resultaten

De huidige WHO richtlijn adviseert dat suiker ≤5% van de totale energie-inname moet uitmaken. De WHO is met name bezorgd over de consumptie van vrije suikers, in de vorm van frisdrank, die resulteert in zowel verminderde trek in gezondere voeding en een toename in de totale calorie-inname. De consumptie van toegevoegde suikers is niet buiten proportie toegenomen in de afgelopen 40 jaar. Dit ondersteunt een andere hypothese voor het wereldwijde probleem: de wanverhoudingen tussen energie-inname en energieverbruik. De Yale Food Addiction Scale schat dat bijna 10-20% van de mensen verslavingsachtige symptomen vertonen bij suikerrijk eten. Een substantieel deel van de onderzoeken onderschrijft de neurobiologische invloed van natuurlijke beloningen bij de ontwikkeling van verslavingsstoornissen.

Ratten

Verslavingsverschijnselen zijn vooral bij ratten te zien. Als zij kunnen kiezen tussen suiker, nicotine of cocaïne, geven ze de voorkeur aan suiker. Dat kan betekenen dat suiker meer belonend en aantrekkelijker is dan de andere middelen. Ook als de ratten konden kiezen tussen suiker en een stof die de dopamine-afgifte stimuleert (waardoor het beloningsgevoel groter wordt), kiezen ze voor suiker. Een mogelijke verklaring is dat suiker niet alleen belonend werkt, maar dat ook het zoete gevoel in de mond op zich al een beloning is. Suikerconsumptie gaat bij ratten ook gepaard met achteruitgang in cognitief functioneren, zelfs als het niet gepaard gaat met gewichtstoename. Bij andere knaagdieren gaat suiker in verschillende onderzoeken niet gepaard met een verbetering van angst en stemming. De resultaten van deze dierstudies zijn moeilijk naar mensen te vertalen.

Onderzoek bij mensen

Door middel van fMRI en PET-scans is ontdekt dat een hunkering naar een voedingsmiddel de breinactiviteit vergroot in de nucleus caudatus en de insula, zoals het ook bij drugsverslaafden optreedt. Een verminderde beloningservaring na het krijgen van een beloning in de vorm van voeding was geassocieerd met de tolerantie die ook bij  andere verslaafden optreedt. Bij mensen met obesitas werd gezien dat een hoog BMI en overeten de neurobiologische beloningsroutes stimuleren zoals ook bij verslaafden wordt gezien. Obesitas blijft een heel complex probleem, wat blijkt uit de controversiële data die bestaan over de associatie tussen obesitas en de lage dichtheid van dopamine receptoren.

Verslaving of niet?

De literatuur is niet eenduidig of een eetverslaving wordt beschouwd als een authentieke afhankelijkheidsstoornis. Sommige eigenschappen die gezien worden bij verslavingen, zoals de hunkering en eetbuien, komen ook terug bij binge-eating en obesitas, maar het wordt niet unaniem gezien als een werkelijk fenotype. Onder meer ontwenningsverschijnselen zijn bij een eetverslaving klinisch niet voldoende aanwezig om het als middelenverslaving te beschouwen.

Effecten van fysieke activiteit

Afhankelijk van de intensiteit, het type en de duur van fysieke activiteiten kan beweging leiden tot een verandering in stresshormonen, energieverbruik en oxidatieve stress. Daarnaast beïnvloedt het de stemming, waardoor het in de klinische setting en in de samenleving grote gezondheidsvoordelen oplevert. Beweging heeft een glucose verlagend effect doordat het de insulinesensitiviteit verbetert. De grotere bloedcirculatie gaat vergezeld met minder druk op de vaatwanden, waardoor spiercelrelaxatie en vasodilatatie optreden. Aerobe- en weerstandstraining blijken beide  positief voor mensen met diabetes type 2 en een combinatie van die twee trainingsvormen is wellicht het meest effectief. Glycemische controle wordt nog sterker verbeterd door training op hogere intensiteit. Weerstands- en aerobe training zijn ook effectieve behandelmethoden voor metabool syndroom. Fysieke training verhoogt het energieverbruik en veroorzaakt lipolyse, waardoor de vetmassa wordt verminderd, mits de energiebalans niet wordt gecompenseerd door een hogere calorie-inname. Matig intensieve fysieke activiteit wordt aangeraden voor gewichtsverlies, vooral in combinatie met krachttraining. Aanbevelingen moeten altijd op maat gemaakt worden.
De meeste vormen van aerobe activiteit blijken te leiden tot een vermindering van een negatieve stemming. Over het algemeen houdt deze positieve verandering 3 tot 4 uur na de inspanning aan, hoewel soms de effecten meer dan 24 uur blijven. Hier ligt de nadruk vooral op de aanmaak van de endorfinen, maar ook eenvoudigweg de afleiding kan een tijdelijke verbetering in negatieve stemming veroorzaken. Ook het gevoel van zelf-effectiviteit dat een training oproept lijkt bij te dragen aan een positieve stemming.

Behandeling

Fysieke activiteit blijkt beschermend te werken bij depressie. Mogelijke mechanismes zijn een positieve cyclus van een gezonde leefstijl, de hoeveelheid beta-endorfinen en mono-amine en een stimulatie van de groei van zenuwcellen in de hippocampus. Voor beginners wordt een lage intensiteit aangeraden, die langzaamaan verhoogt in intensiteit en verlengt in duur. In een aantal onderzoeken wordt ook gevonden dat verschillende vormen van aerobe activiteit leiden tot een verbetering in cognitief functioneren.
Het dopaminesysteem wordt ook beïnvloedt door fysieke activiteit; de belonende effecten kunnen plaatsvinden via verschillende routes. Continue stimulatie van deze circuits kan leiden tot een betere weerstand tegen stress.

Conclusie en opmerkingen

Het is duidelijk dat hier een mooie taak voor de fysiotherapeut ligt. De overconsumptie van suiker kan leiden tot verschillende metabole en psychologische verstoringen in de context van een sedentaire leefstijl. Fysieke activiteit kan deze vicieuze cirkel doorbreken door andere beloningssystemen in te zetten en te beschermen tegen de fysiologische gevolgen van het eten van suikerrijke voeding. Beweging kan weerstand bieden aan de chronische-degeneratieve en affectieve stoornissen die veel aanwezig zijn in de huidige samenleving.