Beweeggroep dansante-fysiotherapie naast fysiofitness aanbieden?

Het begint langzaam gemeengoed te worden dat interventies bij chronische pijn niet alleen gericht moeten zijn op het verminderen van aandoeningen, stoornissen en beperkingen, maar ook op het bevorderen van positieve gezondheidsbronnen die een goed leven bevorderen ondanks de chronische pijn. Een van de constructen die in dit denken past is veerkracht (resilience). Veerkracht is het vermogen om stand te houden, te adapteren, en zelfs te groeien in een levensfase met veel stressoren. Of iemand functioneel of disfunctioneel omgaat met een chronische aandoening hangt af van de dynamiek tussen veerkracht ondersteunende factoren en veerkracht ondermijnende factoren. Zie tabel.

Veerkracht ondersteunend	Veerkracht ondermijnend
Optimisme	Angst
Active coping	Depressie
Emotionele complexiteit	Catastroferen over pijn
Zingeving	Vermijding
Wederkerige zelfonthulling	Sociale stigma
Sociale intelligentie	Eenzaamheid
Etc.	Etc.

Dansant bewegen en expressieve bewegingstherapie is een benadering die nadrukkelijk biopsychosociaal van aard is. Lichaam en geest worden zogezegd als een eenheid benaderd en aangesproken. Voor fysiotherapeuten die iets meer durven en kunnen, is dit gedachtegoed een waardvolle aanvulling. Bij chronische pijn is dat erg belangrijk omdat psychologisch herstel belemmerende factoren vaak aanwezig zijn. Het verrijkt het gangbare mechanistische denken met ervaringsgericht en embodied bewegen. Hoewel fysiotherapeuten geen danstherapeuten zijn, is het heel goed mogelijke om selectief dansante elementen in de behandeling op te nemen. Het onderzoek van Shim en collega’s laat zien dat tien sessies van zeventig minuten dansant-expressief-functioneel bewegen een gunstige invloed heeft op pijn en de veerkracht van chronische pijnpatiënten.

Methode

De twintig deelnemers werden geworven via een gezondheidscentrum en een osteopathie praktijk en via advertenties. De deelnemers waren ouder dan 18 jaar en moesten meer dan zes maanden last van pijn hebben. De laatste twee weken moest het pijnniveau meer dan vier zijn op een NRS schaal van nul tot tien. Ze werden gevraagd tijdens de behandel periode geen verandering aan te brengen in de behandeling die ze eventueel al hadden. Ernstige psychiatrische of somatische problematiek vormden een exclusiecriterium. De groepen bestonden uit 3-6 personen. Elke sessie van 70 minuten had het volgende format:

1. Aanwezigheid opnemen en semi-begeleide bewegings warming-up.
2. Het belangrijkste bewegingsdeel was gefocused rond een speciaal thema.
3. Cool-down met ademen en stretchen.
4. Reflectie logboek invullen.
5. Groepsgesprek.
6. Afsluiting met kort groepsritueel.

We beschrijven nu de thema’s die per les door Shim ingezet werden. Vooraf moel gezegd worden dat de thema’s die specifiek hier ingezet worden tamelijk mentaal-emotioneel zijn. Een fysiotherapeut kan besluiten delen van het programma te vervangen door meer ‘body’ georiënteerd expressief-functioneel bewegen (op muziek). De opleiding dansante fysiotherapie is bijvoorbeeld nadrukkelijk ‘body’ georiënteerd. Terug naar het voorbeeld van het programma van Shim en collega’s:

[table id=4 /]

Enkele technieken die gebruikt werden:

• Semi-geleide bewegingsoefeningen.
• Basic six van Bartenieff stonden centraal en andere mindfulness en relaxatieoefeningen stonden vanaf begin centraal en dienden als huiswerk.
• Gebruikmaken van symbolen en metaforen gerelateerd aan gedachten en gevoelens rond zichzelf en de pijn.
• Kinesthetische verbeelding. Het actief visualiseren van gedachten of gevoelens en daar naartoe of in meebewegen.
• Spiegelend bewegen waarbij twee deelnemers synchroon bewegen en reflecteren op elkaars lichaamsattitude, vorm, bewegingskwaliteit en ervaren innerlijk toestand.
• Rollenspel en andere interactie vormen.
• Inzetten van muziek bij de meeste interventies behalve als de interne toestand goed waargenomen moeten worden.

Bij aanvang, na vijf lessen en direct na afsluiting werden de volgend vragenlijsten afgenomen:

• Response of stressfull experience scale (RSES). Een lijst voor ‘veerkracht’.
• COPE inventory.
• Multidimensional Assessment of Interoceptive Awareness (MAIA).
• Tampa Scala of Kinesiophobia (TSK-11).

Direct na elke sessie werd wekelijks de pijn (NRS), stemming, stress en ontspanning (VAS) gemeten. De globale vooruitgang (Patient Global Impresssion of Change Scake (PGIC)) werd na vijf en tien sessies gemeten.

Resultaten

Veerkracht neemt tussen sessie één en sessie tien niet statische significant toe. Mogelijk omdat er rond vijf weken een dip zat. De vooruitgang tussen week vijf en week tien is wel significant, maar dus niet ten opzichte van de eerste week. De coping verbetert wel significant tussen de eerste en tiende week, evenals een significante afname van kinesiofobie. De totale score op lichaamsbewustzijn neemt niet toe, maar wel voor een subschaal daarbinnen: ‘aandachtsregulatie’. Pijn neemt significant af met ongeveer één punt op een NRS (0-10). De stress neemt significant af terwijl de ontspanning en stemming significant toeneemt. Na 10 weken geeft ongeveer 68,4% aan redelijk tot een stuk beter te zijn, en 31,6 % zegt een beetje vooruit te zijn gegaan.

Opmerking samenvatter

De resultaten zijn niet perfect maar wel bemoedigend, in die zin dat veel patiënten aangeven vooruit te zijn gegaan en dat ook de pijn, coping en de stemming verbetert. Het betreft echter onderzoek zonder controlegroep.
Misschien dat één uurtje per week les wat weinig is bij deze chronische problematiek, en ook tien sessies is mogelijk aan de karige kant. Binnen de succesvolle mindfulness training (MBSR/MBCT) zijn weliswaar vaak acht sessies van twee uur voldoende, maar daar ligt enorm de nadruk op zelfstandig thuis oefenen. Die nadruk is in het bovenstaande beweegprogramma waarschijnlijk minder. Misschien dat patiënten een traject van twintig weken aangeboden kan worden van bijvoorbeeld anderhalf of twee uur. Daardoor kan relaxatie en mindfulness een duidelijker aandeel krijgen evenals lichaamsbewustwording. Ook de thema’s kunnen rustiger neergezet worden en daardoor beter bezinken. In plaats dat een thema één keer aan bod komt kunnen sommigen thema’s nog eens herhaald worden. Ook het bewegingspanorama verkennen en uitbreiding mag meer aandacht hebben en voorbij een ‘vluchtige kennismaking’ gaan. Fysiotherapeuten die graag met groepen werken kunnen na scholing in dansante fysiotherapie aangevuld met scholing rond expressief-emotioneel bewegen prima deze sessies in bijvoorbeeld de eerste lijn geven. Ook pijneducatie of andere vormen van voorlichting, bijvoorbeeld in kleine segmentjes van tien minuten kunnen er prima een plaats in krijgen. Dergelijke bewegingsgroepen kunnen aangeboden worden naast het fysiofitness aanbod. Waarschijnlijk boort de fysiotherapeut hier een geheel andere doelgroep aan.