Betrouwbaarheid en validiteit van de checklist voor veilig gebruik van rollators bij mensen met dementie

De aanschaf van een rollator lijkt een goede oplossing voor ouderen die problemen met lopen en het evenwicht krijgen. Maar voor mensen met dementie leidt het gebruik van een loophulpmiddel tot een wel drievoudige toename van het valrisico.

In een verpleeghuis heeft zo’n 70 procent van de bewoners met een cognitieve stoornis een rollator. En tachtig procent valt wel minstens een keer per jaar. Omgaan met een rollator is een complexe motorische activiteit. Coördinatie, inzicht en geheugen zijn nodig om te kunnen navigeren, de weg door de omgeving te vinden, en te onthouden dat de rollator op de rem moet. Het is een uitdaging om een oudere, die al een diagnose van dementie heeft, veilig te leren omgaan met een rollator.

Tal van meetinstrumenten beoordelen het evenwicht en de loopfunctie. Maar geen enkele richt zich specifiek op het omgaan met een rollator. Zo’n gestandaardiseerde schaal zou helpen bij gerichte interventies om het valrisico te verminderen, en om veranderingen in functie na verloop van tijd te monitoren.

In dit artikel beschrijven de auteurs hoe ze een checklist voor rollatorgebruik bij mensen met dementie ontwikkelden, de Safe Use of Mobility Aids Checklist (SUMAC). Daarnaast onderzochten ze de betrouwbaarheid, validiteit en de klinische relevantie van de SUMAC.

Methode

De onderzoekers haalden items uit bestaande meetinstrumenten waarvan zij dachten dat die relevant zijn voor de rollatorchecklist. Vervolgens organiseerden ze focusgroepen en vroegen aan experts met meer dan tien jaar ervaring in de geriatrie (geriaters, verpleegkundigen, fysiotherapeuten en ergotherapeuten) welke items er volgens hun in de checklist moeten.

Dat leverde uiteindelijk een selectie van negen taken op:

• opstaan
• naar een stoel toe lopen, draaien en gaan zitten
• lopen op een vlakke ondergrond
• lopen en tegelijk het hoofd van links naar rechts draaien
• lopen met gelijktijdig een cognitieve taak
• een achtje lopen om pylonen
• lopen door een open deuropening
• een deur die van zich af opent openen en doorlopen
• een deur die naar zich toe opent openen en doorlopen

Bij elke taak categoriseerden ze componenten in twee afzonderlijke aandachtsgebieden. Zo zijn er binnen elke taak items die beoordelen of de persoon fysiek in staat is om een taak uit te voeren (bv. zelfstandig staan), de SUMAC-Physical Function (SUMAC-PF). Deze items worden gescoord op een driepuntsschaal (0, 1 of 2) met een totaalscore van 0 tot 40. En zijn er items die het veilig gebruik van de rollator scoren (bv. gebruik van de remmen), de SUMAC- Equipment (SUMAC-EQ). Deze worden gescoord op een dichotome schaal. De score mogelijkheden zijn: waargenomen ja (1) of nee (0). De totaalscore is 0 tot 63 punten.

In de volgende fase van deze studie vroegen de onderzoekers vijf fysiotherapeuten om de beoordelingsschaal te testen. Deze therapeuten hadden allen ervaring met mensen met dementie. Geen van hen was betrokken geweest bij de ontwikkeling van de SUMAC.

De onderzoekers hadden tien ouderen met dementie bereid gevonden om mee te werken. Ze filmden elke deelnemer tijdens het uitvoeren van de negen taken van de SUMAC.

Onafhankelijk van elkaar beoordeelden de fysiotherapeuten de video’s van de ouderen tweemaal met behulp van de SUMAC. De twee bezoeken lagen een week uit elkaar. Bij beide bezoeken werd de volgorde van de deelnemers gerandomiseerd.

De onderzoekers beoordeelden de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (in hoeverre komen scores van meerdere fysiotherapeuten overeen), de test-hertest betrouwbaarheid (in hoeverre komen de scores van de eerste keer en de week erna overeen), de constructvaliditeit (in hoeverre zegt de testscore iets over het valrisico), en criterium validiteit (in hoeverre komt de testscore overeen met de score op een ander meetinstrument, in dit geval het loopgedeelte van de Tinetti-test). Verder berekenden de onderzoekers de minimaal detecteerbare verandering.

Resultaten

De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en test-hertest betrouwbaarheid van beide subschalen van de SUMAC, was statistisch significant. De intraclasscorrelatiecoëfficiënten varieerden tussen 0,82 en 0,92. De correlatiecoëfficiënt voor de overeenkomst tussen het loopgedeelte van de Tinetti-test en de SUMAC-PF was 0,84. Voor de overeenkomst met de SUMAC-EQ was die 0,39. Bij de evaluatie van de constructvaliditeit bleken er matig tot sterk positieve correlaties voor de beide subschalen, variërend van 0,60 tot 0,93. Het minimaal detecteerbare verschil was 3,62 punten voor SUMAC-PF en 5,35 punten voor SUMAC-EQ.

Discussie en conclusie

De SUMAC blijkt een betrouwbaar en valide meetinstrument om het rollatorgebruik van ouderen met dementie te beoordelen. De fysiotherapeut kan de SUMAC gebruiken om te beoordelen in hoeverre iemand fysiek in staat is om de rollator te gebruiken. Dat geeft aangrijpingspunten voor therapie, zoals verbetering van kracht of evenwicht. Daarnaast geeft de SUMAC ook inzicht in hoe veilig iemand met de rollator omgaat. Dat vraagt weer om andere interventies, zoals impliciet leren. Trainingsprotocollen die gebruik maken van impliciet leren (leren door te doen, zonder bewuste aanwijzingen hoe het moet), hebben hun nut bewezen voor mensen met dementie. Zo’n strategie kan helpen bij het aanleren en behoud van nieuwe vaardigheden, zoals het juiste gebruik van een rollator. Dit heeft de meeste kans van slagen wanneer alle zorgverleners dezelfde instructies geven.

Een oefeninterventie is meetbaar effectief bij een verbetering van minimaal vier punten op de SUMAC-PF. Op de SUMAC-EQ is een scoreverhoging van minimaal zes punten een klinisch relevante verbetering.

Conclusie, de SUMAC is een veelbelovend nieuw meetinstrument om het omgaan met een rollator te beoordelen.

Bron: Hunter, S.W., Divine, A., Omana, H., Madou, E., Holmes, J. (2020). Development, reliability and validity of the Safe Use of Mobility Aids Checklist (SUMAC) for 4-wheeled walker use in people living with dementia. BMC Geriatr. Nov 11;20(1):468. doi: 10.1186/s12877-020-01865-5.

Foto bij artikel door SolStock / iStock