De onuitgesproken agenda van de patiënt

Veel onderzoek in communicatie tussen arts en patiënt richt zich alleen op de informatie die tijdens het consult uitgewisseld wordt. Wat dan niet duidelijk wordt is wat onuitgesproken blijft. Vandaar dat men beter ook interviews met de arts en patiënt afzonderlijk buiten het consult kan afnemen om die te vergelijken met de inhoud van het consult. Zo wordt duidelijk wat onbesproken bleef. De onderzoekers bestudeerden ook wat het effect is van de onuitgesproken boodschappen.
Uit eerder onderzoek bleek dat artsen in 54% van de gevallen niet achter de (ware) reden voor het consult, en in 45% niet achter de zorgen van patiënten komen. De emotionele agenda’s maken de grootste kans onbesproken te blijven. Artsen overschatten vaak de behoefte van patiënten om medische behandeling en onderschatten de behoefte aan informatie en steun. Tenzij de patiënt zichtbaar gestresst is, hebben artsen moeite dit te herkennen bij patiënten.

Methode

Het onderzoek vond plaats in 20 huisarts praktijken in Engeland. Patiënten werden benaderd die (a) een afspraak hadden gemaakt voor een nieuw probleem die waarschijnlijk medicatie nodig zou hebben, of (b) patiënten die een al eerder voorgeschreven medicijn willen bespreken, of (c) patiënten met acute problemen op een eerste hulppost. De patiënten werden voor het consult thuis geïnterviewd, of op de EHBO post als men geen afspraak had gemaakt. Om de arts te blinderen voor welke patiënt aan het onderzoek deelnam, werd het consult van iedere patiënt op de band opgenomen. De artsen werden de volgende dag geïnterviewd en de patiënten voor de tweede keer thuis geïnterviewd. De interviews werden opgenomen en uitgeschreven. Er waren 62 cases. Door 2 auteurs werden met NUDIST software een eerste analyse van de patiënt zijn agenda gemaakt, de drie overige werden als secondaire coders voor de overige 10% patiënten ingezet. Om het onderzoek uitvoerbaar te houden werden 35 van de 62 patiënten tot in de details geanalyseerd. De korte termijn uitkomsten van het consult werden gerelateerd aan onuitgesproken agendapunten.

Resultaten

De ideeën, wensen en verwachtingen van de patiënten werden opgetekend en vormden de patiëntenagenda. De agenda’s werden geclassificeerd in: symptomen, diagnostische theorieën van de patiënt, zieke angst, gewilde of niet gewilde acties, zelf behandeling, en emotionele en sociale onderwerpen. De meeste patiënten van de 35 hadden vijf of meer agendapunten.

Reactie van de arts op data bespreking

Tijdens het nabespreken van de data met enkele artsen vertoonden deze artsen tamelijk sterke reacties. Een patiënt had bijvoorbeeld 18 agendapunten en zijn arts meldde dat het hem nooit zou lukken ze alle te bespreken, hoogstens drie. Uit andere onderzoek bleek al dat artsen het meest tevreden zijn met consultaties die ‘enkelvoudige ‘ problemen betreffen.

Agendapunten die wel of niet genoemd worden

Slechts 4 van de 35 patiënten noemen al hun agendapunten. Vooral biomedische agendapunten als symptomen worden vooral wel genoemd. Vanaf ‘zorgen over diagnose of prognose’ ziet men dat er meer categorieën onuitgesproken blijven dan uitgesproken zijn. Dit zijn vooral de categorieën die psychosociale aspecten behelzen of de patiënt zijn autonomie betreft. Uit de tabel blijkt ook dat van de 188 agendapunten er 73 onuitgesproken blijven.

Het effect van onuitgesproken agendapunten

Het zou in theorie zo kunnen zijn dat items die in eerste instantie voor de patiënten belangrijk leken, gaandeweg het consult minder belangrijk werden en dus onuitgesproken bleven. Echter, opvallend is dat juist de onuitgesproken agendapunten aanleiding zijn voor een problematische uitkomst van het consult, zoals misverstanden. Veel van de probleemgevende onuitgesproken agendapunten hadden betrekking op behandeling: niet zeggen dat men een medicijn niet wil, bijwerkingen niet noemen, en zelfbehandeling voor het consult. Deze punten wel bovenwater halen, kan belangrijk invloed hebben op compliantie. In 14 van de consultaties met één of meer probleem uitkomsten, was op zijn minst één negatieve uitkomst geassocieerd met onuitgesproken agendapunt. Enkele negatieve uitkomsten zijn: onnodig meer medicijnen voorschrijven dan de patiënt wenst, geen aandacht voor de zorgen rond de symptomen (‘is het kanker?’), de diagnose van de arts niet vertrouwen etc.

Discussie

Binnen de consulten laten patiënten dus slechts een deel van zichzelf zien, buiten de consulten laten ze meer van hun zorgen, ideeën, wensen en kritiek zien. De biomedische facetten worden gemakkelijker genoemd dan aspecten die autonomie betreffen of psychosociaal van aard zijn. Als men de onuitgesproken wensen ook zou kennen kan men beter zorg op maat verlenen.
Zowel de arts als de patiënt hebben moeite de volledige agenda te verkennen. De arts is bang dat hij niet alles in de beperkte tijd aan kan, de patiënt meent soms dat het ongepast is bepaalde items te bespreken en dat hij de arts zijn tijd verspilt. Feit is wel dat uit de consultatie in dit onderzoek bleek dat sommige artsen veel beter in staat waren de volledige agenda boven tafel te krijgen dan andere artsen. Verder bleek dat ook bij enkelvoudige problemen (kind met koudje) soms onuitgesproken agendapunten aanwezig waren die de uitkomst van het consult negatief beïnvloeden. Dus ook bij schijnbaar eenvoudige problemen moet de hulpverlener alert blijven op onuitgesproken wensen, zorgen of kritiek.