Als fysiotherapeut echt aanwezig zijn in de relatie met je patiënt

Bij het werken met patiënten is de echtheid (congruentie) van de fysiotherapeut een belangrijke relationele kwaliteit. Deze kwaliteit is het eerst beschreven door Carl Rogers in 1957. Vooral als je als fysiotherapeut invloed wil uitoefenen op de psychosociale component van de kracht van de patiënt, is deze relationele factor essentieel. Het onderzoek naar deze persoonskwaliteit is de laatste 10 jaar sterk toegenomen.

Definitie

De echtheid van de therapeut is een belangrijke voorwaarde voor het hebben van empathie voor de patiënt en het aanvaarden van de patiënt. Echtheid bestaat uit twee fundamentele elementen:

• De therapeut is oprecht, authentiek en mindful aanwezig in het huidige contact met de patiënt.
• De fysiotherapeut heeft het vermogen om deze echtheid naar de patiënt te communiceren.

Dat de fysiotherapeut echt en eerlijk in het contact aanwezig is, wil niet zeggen dat hij elke gedachte of beleving met de patiënt moet delen.

De echtheid van de fysiotherapeut is onderdeel van wat men binnen de psychologie de ‘echte relatie’ noemt (the real relationship). Dat betekent dat je naast je professionele rol ook persoonlijk als mens in de relatie staat met die andere mens, die op dat moment de rol van patiënt heeft. Het tegendeel van echtheid van de fysiotherapeut, is een fysiotherapeut die bepaalde gevoelens binnen zichzelf niet kan toelaten en accepteren, een fysiotherapeut die de schijn omhoog houdt, of een fysiotherapeut die verborgen agenda’s heeft, enzovoort. Een ander voorbeeld is de fysiotherapeut die zich strikt formeel opstelt in het contact met zijn patiënten en collega’s, en daarmee persoonlijk onzichtbaar blijft. Daarmee is niet gezegd dat dat altijd fout is, maar de echtheid is dan afwezig en dat is een belemmering om goed te kunnen functioneren binnen het psychosociale domein.

Als fysiotherapeut, en de patiënt, zichzelf echt tonen in de relatie, gewoon zoals ze zijn, dan zullen ze ook relatief transparant zijn naar elkaar. Met als aanvulling dat niet alles getoond hoeft te worden. Zeker vanuit de fysiotherapeut is daar altijd de toetssteen: helpt datgene wat ik persoonlijk toon en inbreng de patiënt verder?

Echtheid heeft ook iets vitaals. In die zin dat de fysiotherapeut openstaat voor en nieuwsgierig is naar de eigen belevingen en de belevingen van de patiënt. En dat men daar wederzijds respectvol mee omgaat.

Een andere manier om echtheid te beschrijven is dat de fysiotherapeut congruent is. Dat betekent dat datgene wat hij van binnen beleefd ook echt gevoeld kan worden en tot op zekere hoogte in zijn of haar gedrag tot uiting komt. Congruentie betekent dat de fysiotherapeut zijn gevoelens kan toelaten en accepteren. Vooral Rogers vond dit een enorm belangrijke kwaliteit van de therapeut. De therapeut moet congruent naar zichzelf zijn, want de patiënt is dat in zijn huidige problematiek vaak niet. De patiënt kan bepaalde dingen binnen hemzelf niet zien of erkennen en is daardoor in een staat van incongruentie met zichzelf. Psychologische interventies werken voor een deel doordat de fysiotherapeut deze echtheid en congruentie wel toont en daarmee model staat voor de patiënt. Populair gezegd “alles mag er zijn”.

Innerlijk kunnen en durven voelen

Lietaer (1993) onderscheidt een interne en externe component bij echtheid. De interne component is het toelaten van het eigen beleven in relatie tot de patiënt. En de externe component is deze echtheid naar de patiënt kunnen communiceren. Dat laatste wordt transparantie genoemd. De transparantie van de fysiotherapeut moet ten dienste staan voor de groei en het herstel van de patiënt, en binnen een empathisch klimaat gecommuniceerd worden. In die zin heeft de fysiotherapeut altijd een intern gerichte verbinding met zichzelf en tegelijkertijd een extern gerichte verbinding met de patiënt. Bovendien behoudt de fysiotherapeut een meta-reflectieve positie op het geheel van de relatie. Goed laveren binnen de fysiotherapeutische relatie is een professioneel hoogstandje.

Meetinstrumenten

Drie belangrijke meetinstrumenten zijn:

• Barrett-Lennard Relationship Inventory (BLRI)(Barrett-Lennard, 1962). Een verkorte versie met 30-items werd door Gurman (1973) ontwikkeld.
• Truax Self-Congruence Scale.
• Real Relationship Inventory (RRI) (Gelso, 2005), met de subschaal ‘echtheid’.

Echt zijn bij moeilijke gevoelens?

Het valt niet mee om echt te zijn op het moment dat je als fysiotherapeut gemengde of negatieve gevoelens ervaart in relatie tot de patiënt. Het gaat erom dat je als fysiotherapeut een innerlijk signaal opgepikt van zekere mate van spanning en onderliggende gevoelens en betekenissen daar in. Je zou dat kunnen negeren, er overheen kunnen praten, of je juist gaan gedragen alsof het tegendeel gaande is. Maar dat doet afbreuk van de echtheid van je aanwezigheid. Direct ongereflecteerd te uiten wat je voelt, is ook niet de oplossing. Dat zal waarschijnlijk een onzuivere, gemengde en moeilijk te duiden respons geven naar de patiënt. Beter is het om innerlijk bij het moeilijke gevoel stil te staan, en het de tijd te geven. Vaak wordt dan wel duidelijk wat er in essentie binnen je speelt. Om dat dan ‘perfect goed’ over te dragen naar de patiënt, maakt ook weer gespannen. Beter is het bij jezelf te voelen en te wachten tot het helder is, en datgene wat (wel) helder is te communiceren naar de patiënt met een nieuwsgierige attitude hoe de patiënt dit wel of niet goed oppikt. Een andere manier om congruent te zijn met jezelf is je af te vragen waarom je geïrriteerd, verveeld of gespannen bent in relatie tot de patiënt. Als je dat niet doet, communiceer je waarschijnlijk maar de helft van je beleving naar de patiënt: ‘je irriteert me’, ‘je verveelt me’, ‘je maakt me bang’. Maar als je de vraag stelt ‘waarom’ ben ik geïrriteerd, verveeld of bang dan komt daar waarschijnlijk een persoonlijk antwoord op. Bijvoorbeeld ‘je verveelt me’ wordt dan misschien, ‘ik zou graag meer persoonlijke dingen van je horen’.

Onderzoek naar het effect van echtheid

Het vroege onderzoek van Rogers in de jaren 60 maakt duidelijk dat de mate van congruentie die geobserveerd wordt bij de therapeut, correleert met de mate waarin de patiënt contact kan maken met zijn innerlijke belevingen. Bovendien herstellen patiënten van congruente therapeuten sneller. Onderzoek door Barrett Lennard (1962) laat zien dat vooral de perceptie van de patiënt van de mate van therapeutische echtheid, de uitkomst van therapie voorspeld. Terwijl de eigen inschatting van de therapeut van zijn echtheid duidelijk minder voorspellend was voor het herstel.

Meta-analyse

Kolden en collega’s (2019) doen een uitgebreide meta-analyse naar de relatie tussen de echtheid van de therapeut en de uitkomst van de psychotherapie. Er waren al minstens 13 meta-analyses gedaan waarbij de overall-indruk was dat de impact van ’echtheid’ gemengd positief was. De laatste review was in 2011, deze was ook van Kolden en collega’s.
De huidige meta-analyse (2019) bevat 21 studies met 1192 patiënten in psychotherapie. De gemiddelde effect sterkte uit die onderzoeken bleek r = 0,23 te zijn met een d = 0,46. Dat is een klein tot medium effect. Deze effect sterkte komt overeen met het onderzoek uit 2011. Uit de meta-analyse van Kolden komt ook naar voren dat leeftijd een invloed heeft op de mate van echtheid van de therapeut. Naarmate de therapeut ouder is neemt zijn echtheid en het effect daarvan toe. Datzelfde geldt voor de klinische ervaring. Een andere bevinding was dat de congruentie van de therapeut waarschijnlijk extra belangrijk is bij jonge patiënten.

Ook de patiënt heeft zo zijn bijdrage. Sommige patiënten zullen een sterk congruente therapeut waarderen, andere waarderen mogelijk wat meer formaliteit. Zo ook zal de ene zelf patiënt meer authentiek aanwezig zijn in de relatie, dan de andere patiënt.

Opmerkingen samenvatter

We weten het allemaal: de patiënt is meer dan een setje ‘botjes en spiertjes’. We begrijpen ondertussen maar al te goed dat we aandacht moeten schenken aan ‘de mens achter de klacht’. Maar om dat te kunnen zul je als fysiotherapeut naast je professionele rolgedrag jezelf ook echt en congruent moeten tonen. Dit wordt niet alleen gewaardeerd door de patiënt, maar levert ook een onafhankelijke bijdrage aan het effect van de fysiotherapie binnen het psychosociale domein van de klacht. Voor een cursus bij Psychfysio opleidingen die hierbij aansluit, zie werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie.

Foto bij artikel door FG Trade / iStock.

Bron: bewerking van Kolden, G. G., Wang, C.C., Austin, S.B., Chang, Y., Klein, M.H. (2019). Congruence/Genuineness. In J. C. Norcross, Wampold, B.E. (Ed.), Psychotherapy Relationships That Work (Vol. Volume 1: Evidence-Based Therapist Contributions, pp.??). New York: Oxford University Press.