De sterkte van somatische klachten rapportage lijkt meer afhankelijk van individu dan van ziekte

Bij patiënten met meerdere somatische symptomen kan het  behoorlijk uitdagend zijn voor hulpverleners om tot de juiste diagnose of behandeling te komen. Somatische symptomen kunnen vaak niet volledig verklaard worden door de onderliggende medische reden.  Om somatische symptomen te kunnen begrijpen, moet de interactie van fysiologische, psychologische en sociale factoren worden meegenomen.

Verschillende dimensies van persoonlijkheden en een defensieve houding zijn sterk gerelateerd aan (in)tolerantie voor psychische en fysieke klachten. Onder andere neuroticisme verhoogt het risico op somatische ziekte, evenals onderdrukking van angstgevoelens. Goede copingstijlen leiden daarentegen op de lange termijn tot betere fysieke en  mentale gezondheid. Deze bevindingen lijken erop te wijzen dat verschillende psychologische factoren een relatie hebben met de ernst van somatische symptomen. Het lijkt waarschijnlijk dat geuite somatische symptomen vaak meer individu-gebonden zijn dan ziekte-gebonden. In dit onderzoek is gekeken of er een verband is tussen persoonlijkheidskenmerken, vijandigheid en afweermechanismes enerzijds en de ernst van lichamelijke symptomen anderzijds, bij mensen met en zonder medische diagnose.

Methode
Er zijn zowel gezonde mensen geïncludeerd als mensen met een chronische ziekte (glaucoom, reumatoïde arthritis, systemische lupus erythematosus (SLE), systematische sclerose, Sjorgen’s syndroom, inflammatoire darmziekten, multiple sclerosis, diabetis mellitus en nierfalen).  In totaal participeerden 274 gezonde mensen en 504 mensen met een chronische ziekte. De volgende meetinstrumenten werden gebruikt:

• Psychische klachten: Symptom Distress Checklist (SCL-90-R; Donias 1991). De subschaal ‘somatisatie’ was de primaire uitkomstmaat van dit onderzoek. Deze subschaal meet in hoeverre de participant gehinderd word door de lichamelijke klachten.
• Persoonlijkheidskenmerken: Zuckerman-Kuhlman Personality Questionaire (ZKPQ; Zuckerman 2002). Naar aanleiding van 99 vragen scoort men op vijf persoonlijkheids dimensies:
  • Impulsief sensatie zoekend: de behoefte om steeds nieuwe en/of spannende dingen mee te willen maken
  • Neuroticisme-Angst: gevoelens van spanning, angst, bezorgdheid, gebrek aan zelfvertrouwen, gevoeligheid voor kritiek
  • Agressie – Vijandigheid: mate van (verbale) agressie en ongeduld met anderen
  • Activiteit: de behoefte aan activiteit, hoge energielevels, moeite met ontspannen
  • Sociabiliteit: voorkeur om met anderen te zijn.
• Afweermechanismen: Defense Style Questionnaire (DSQ; Bond 1992) en Plutchik’s Life Style Index (LSI; Conte 1995).
• Vijandigheid: Hostility and Direction of Hostility Questionnaire (HDHQ; Caine, 1967).

Resultaten
In de meting van de persoonlijkheidskenmerken was duidelijk te zien dat mensen die hoger scoorden op de dimensies neuroticisme-angst en agressie-vijandigheid meer klachten hadden en gehinderd werden door die lichamelijke klachten dan mensen die daar laag op scoorden, zowel in de gezonde als in de patiënten populatie. Bij de patiënten was tevens te zien dat lage sociabiliteit leidde tot een hogere score op de subschaal somatisatie – hoe minder behoefte men heeft aan sociaal contact, hoe meer men wordt gehinderd door somatische klachten. Al deze verschillen waren significant.
Op defensiemechanismen was te zien dat mensen die hoog scoorden op slechte aanpassing en zelfopofferende  afweermechanismen op de DSQ, hoge scores op reactievorming, regressie, verplaatsing, projectie en compensatie afweermechanismes op de LSI en hoge score op alle vijandigheids-factoren van de HDHQ, significant ernstiger somatische symptomen lieten zien dan degenen met lage scores op deze factoren.
Bij gezonde mensen waren significante associaties te zien tussen somatische klachten enerzijds en leeftijd, lage educatie, neurotisisme, gebruik van projectie en verplaatsing als afweermechanismen, sterkere reactie op kritiek van anderen en meer depressieve symptomen anderzijds. Bij de patiëntenpopulatie was deze associatie te zien bij vrouwen, hogere leeftijd, lagere educatie, neurotisisme, zelf-opofferend en verplaatsings afweermechanisme, meer zelfkritiek en meer depressieve symptomen.

Opmerkingen samenvatter
Dit onderzoek laat zien dat associaties tussen persoonlijkheidskenmerken, afweermechanismen en gevoelens van vijandigheid enerzijds en somatische symptomen anderzijds eigenlijk niet veel verschillen tussen mensen met een duidelijke medische diagnose en mensen zonder medische aandoening. Hogere leeftijd, lage educatie, hoge score op neurotisisme, het gebruik van verplaatsing als afweermechanisme, depressie en introverte eigenschappen (zelfopoffering en zelfkritiek) leiden bij zowel gezonden als chronische zieken tot sterkere somatische klachten rapportage. De sterkte van de geuite symptomen lijkt in die zin meer individu-gebonden dan ziekte-gebonden. In de praktijk is dit een belangrijk aspect om patiënten te behandelen; niet alleen de pijnklachten zijn een aangrijpingspunt voor therapie, er moet zeker ook rekening gehouden worden met bovengenoemde factoren. Indien mogelijk kan kunnen deze persoonsfactoren in de behandeling meegenomen worden.