Dankbaarheid verbetert slaap en welzijn bij musculoskeletale pijn

Slapeloosheid en psychische klachten als depressies en angst zijn veel voorkomende problemen bij mensen met chronische pijn. Onderzoeken wijzen uit dat chronische pijn, slapeloosheid en psychische problemen elkaar beïnvloeden en versterken. Circa 50-90% van de mensen met een depressie lijdt ook aan slapeloosheid. Slapeloosheid wordt gezien als een belangrijke factor in het verloop van een depressie, en tegelijkertijd zijn er data waaruit blijkt dat het ook een risicofactor voor depressie kan zijn.

Recente onderzoeken hebben aangetoond dat de karaktereigenschap dankbaarheid een positieve invloed kan hebben op psychisch welzijn en kwaliteit van slaap. Dankbare mensen hebben minder vaak last van depressie of angst en slapen langer en dieper. Dit zou verklaard kunnen worden doordat mensen die dankbaar zijn meer geneigd zijn tot positieve coping strategieën. In stressvolle situaties wordt dan vooral naar de positieve kant gekeken en minder gepiekerd. Een bepalende factor ten aanzien van het slapen zou kunnen zijn dat de gedachten vlak voor het slapen gaan positief zijn, wat een gunstig effect heeft op de kwaliteit van slaap. In dit onderzoek wordt dankbaarheid gezien als een voorspellende factor, omdat het weinig varieert onder verschillende omstandigheden.  In een groep mensen met chronische pijnklachten is in dit onderzoek gekeken naar  1) het vergelijken van pijn en de karaktereigenschap dankbaarheid bij mensen met en zonder slapeloosheid en 2) de rol van slaap in de relatie tussen dankbaarheid en stress.

Methode
Patiënten van een orthopedische polikliniek met chronische musculoskeletale pijn werden uitgenodigd deel te nemen in deze studie.  Er werden 224 mensen geïncludeerd, waarvan 76,1% last had van slapeloosheid. De volgende meetinstrumenten werden gebruikt:

• Mate van chronische pijn: Chronic  Pain Grad questionnaire (CPG, VonKorff et al., 1990). Deze vragenlijst is opgedeeld in de onderdelen pijnintensiteit, invaliditeit en persistentie.
• Psychische klachten: Hospital Anxiety and Depression scale (HADS) die zowel depressie (HAD-D) als angst (HAD-A) meet (Zigmond and Snaith, 1983).
• Dankbaarheid: Gratitude Questionnaire Six Item Form (GQ-6, McCullough et al., 2002)
• Slapeloosheid: Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI,  Buysse et al., 1989). Hierin wordt de slaapkwaliteit één maand voorafgaand aan het onderzoek gemeten.

Resultaten
De participanten die leden aan slapeloosheid rapporteerden significant meer pijn, hogere pijnintensiteit en een hogere mate van invalidering. Slaap had een significant negatieve associatie met depressie en een significant positieve associatie met dankbaarheid.
Chronische pijnpatiënten in deze studie met een hogere score op dankbaarheid, rapporteerden een betere slaapkwaliteit en mindere mate van depressie- en angstklachten. Hieruit blijkt dat de karaktereigenschap dankbaarheid een positieve invloed heeft op slaap en psychisch welzijn. De auteurs suggereren dat het directe effect van dankbaarheid op depressie kan komen door positievere gedachten en gevoelens van sociale ondersteuning. Indirect zorgt dankbaarheid voor een beter slaappatroon, waardoor psychische klachten verminderd worden.

Opmerkingen samenvatter
Dit onderzoek richt zich op dankbaarheid, depressie, chronische pijn en slapeloosheid. Deze vier factoren hangen op een gecompliceerde manier allemaal met elkaar samen en lijken elkaar te beïnvloeden. Uit dit onderzoek blijkt dat slaapgebrek een negatieve invloed heeft op het psychisch welzijn van participanten. In de praktijk zou het herstellen van een gezond slaappatroon dus een van de eerste doelen van therapie kunnen zijn, bijvoorbeeld door middel van relaxatietechnieken, aanpassen van lighouding en –voor zover mogelijk- het reduceren van pijn. Mensen die dankbaar zijn, hebben minder vaak depressie, slapeloosheid en chronische pijn dan mensen die minder dankbaar zijn. Een aangrijpingspunt voor therapie zou cognitieve gedragstherapie kunnen zijn om dankbaarheid te vergroten, maar de vraag is in hoeverre  dit nog binnen het werkveld van de fysiotherapeut ligt. Een nadeel van het design van deze studie is dat er is gekeken naar een karaktereigenschap. Zoals de auteurs zelf stellen is die niet of nauwelijks variabel. Het gevoel van dankbaarheid wordt gekoppeld aan een positieve copingstijl, die het slaappatroon en psychische klachten beïnvloedt (zie ook https://psychfysio.nl/nieuws/2_21_2.html). De  copingstijl is helaas in dit onderzoek niet onderzocht, waardoor dit verband slechts een suggestie blijft.
Er zijn echter eenvoudige dankbaarheidsinterventies die de fysiotherapeut eenvoudig als tip aan de patiënt mee kan geven. De meest bekende is luidt ‘Schrijf elke dag voordat je gaat slapen drie zaken op waar je die dag dankbaar voor bent’ (= in 7 van de 12 studies gebruikt). Globaal laten deze studies zien dat ze even effectief zijn  als andere klinisch psychologische interventies. (Zie overzichtsartikel : Het positief psychologische construct ‘dankbaarheid’ nader bekeken). Interessant is dat recent binnen de Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) de cliënt gevraagd wordt elke dag 10 dingen te bedenken waar hij/zij dankbaar voor is. Het interessante van dit aantal is dat de cliënt dan vanzelf gedwongen wordt naar kleine punten van dankbaarheid te zoeken, die hij/zij anders over het hoofd zou zien als zijnde onbelangrijk. Het zijn de kleine dingen die het doen …