Mindfulness training kan mogelijk chronische onstekingsprocessen dempen

Binnen de fysiotherapie zijn er veel patiënten met  een chronische aandoening waarbij chronische inflammatoire processen een rol spelen. Stress versterkt deze ontstekingsprocessen en daarmee de klachten. Stressmanagement technieken zoals progressieve relaxatie, ademtraining, sport en mindfulness training moeten daarom een plaats hebben binnen de fysiotherapie.

Het brein is in staat het immuunsysteem te moduleren en daarmee de ontstekingsprocessen. De auteurs in dit artikel beschrijven dat dit extra belangrijk is voor barrièreweefsel. Barrièreweefsel vormt de eerste defensie tussen de binnenwereld en buitenwereld. Voorbeelden zijn de huid, het urogenitale- en het gastro-intestinale systeem, en het respiratoire systeem. Deze systemen zijn erg gevoelig voor de door stress- en emotie- aangejaagde onstekingsprocessen. Dat is niet vreemd, want vanuit het oude brein bezien betekent stress en negatieve emoties feitelijk een signaal dat er dreiging bestaat voor een fysieke impact met verwonding. Barrièreweefsel wordt door een hoge zenuw innervatiedichtheid nauwlettend in de gaten gehouden op schade. Dat is handig, maar heeft ook nadelen. Stress zorgt namelijk dat deze sensorische zenuwen makkelijker inflammatoire neuropeptiden vrijlaten (bijvoorbeeld sub-P) die de neurogene ontstekingsreactie versterken. Veel sensorische zenuwen betekent in dit verband ook ontvankelijker zijn voor stress gerelateerde onstekingsprocessen. De door stress veroorzaakte verslechtering van huidaandoeningen (zoals psoriasis en eczeem) verloopt via capsaicine-sensitieve sensorische zenuwen (C-vezels) en de neuropeptiden die deze bevatten. Dit in combinatie met activering van lokale sympathische zenuwen en de mestcellen. De huid is daarom een goed onderzoeksmedium om stress gerelateerde onstekingsprocessen te bestuderen.
Mindfulness training (zoals MBSR) cultiveert (a) een open en accepterend gewaar-zijn van (b) wat zich ook maar aandient in het huidige moment, en (c) zonder reactief te zijn of geabsorbeerd te raken in de inhoud van de ervaring  (Chambers, ea., 2009; Kabat-Zinn, 2011). MBSR wordt ondertussen met succes toegepast in de gezondheidszorg. Onderzoek toont de gunstige effecten ervan aan op zowel de fysieke- als de mentale gezondheid. Het is echter nog niet geheel duidelijk via welke specifieke mechanismen deze effecten tot stand komen. Ook is nog niet bekend of mindfulness training een specifiek voordeel heeft ten opzichte van andere stressinterventies.
De auteurs deden hier een onderzoek naar. Ze vergeleken mindnfulness training met een actieve controle conditie die qua non-specifieke werkzame elementen nauwkeurige paralellen vertoonden met de MSBR.

Methode
Aan dit onderzoek deden 49 gezonde personen mee die via een advertentie geworven waren. De deelnemers werden random verdeeld over de mindfulness training of de actieve controle conditie. De Mindfulness Based Stress Reduction training volgde de opzet van Kabat-Zin: 8 sessies van 2,5 uur en één stilte dag. Men traint daarbij gerichte aandacht op de ademhaling, lichamelijke sensaties en de mentale inhoud. Dit zowel tijdens lig, zit, wandelen als tijdens eenvoudige yoga oefeningen. De deelnemers moesten dagelijks 45-60 minuten thuis oefenen.

Interventies

De controle groep kreeg een programma dat eveneens een positieve groepssfeer bevorderde, expert instructies bevatte en boeiende activiteiten die het welzijn bevorderden:

• Fysieke activiteiten (bijvoorbeeld wandelen),
• Balans, behendigheid en core-kracht,
• Voedingseducatie,
• Muziektherapie.

Dit werd in het gelijke aantal sessies en tijd gegeven als MBSR.

Ontsteking en stresstest
Voorafgaande aan de training, direct na 8 weken training en na 4 maanden follow-up werd de stressreactiviteit gemeten. De stress werd in het ‘laboratorium’ gemanipuleerd door de Trier Social Stress test. Deze bestaat uit het houden van een toespraakje en een mentale rekentaak uitgevoerd voor een panel van twee personen en een camera. De Trier Social Stress test (TSST: Kirschbum, e., 1993) bevatte elementen van ‘geen controle hebben’ en ‘sociaal-evaluatieve dreiging’. Dit zijn twee belangrijke aanjagers van de stressreactie.
Voor en na deze test werd het functioneren van de ontstekingsreactie opgemeten. Daartoe werd een lokale ontsteking op de onderarm opwekt met een crème die 0,1% capsaicine bevatte. Capsaine is de stof die rode peper ‘heet’ maakt en zal voornamelijk de C-vezels depolariseren, die daardoor hun neuropeptide vrijlaten.

Metingen

• Fysieke symptomen: Medical Symptom Checklist (MSC: Travis, e.a, 1977).
• Mentale symptomen: Symptom Checklist-90-R (SCL-90-R: Derogatis, 1983).
• Lokale ontstekingsreactie:
  • TNF-alfa en IL-8: Het ontstekingsvocht dat ontstond door de capsaicine crème werd met geavanceerde technieken verzameld en in het laboratorium onderzocht op het gehalte tumor necrose factor alfa (TNF-alfa) en interleukine (IL-8). Beide cytokines reageren op stress.
  • Oppervlakte van ontstekings flare: digitale foto met oppervlakte meting van de flare.
• Cortisol: via speeksel bepaald.

Voorafgaande aan de Trier Social Stress Test werd het ontstekingsvocht verzamelend. Dit ontstekingsvocht werd ook direct na de Trier Social Stress Test verzameld.
De oppervlakte metingen van de flare en ook het cortisol niveau werden direct na de stresstest opgemeten en in intervallen van 10 minuten gedurende een ½ uur.
Bovendien verzamelden de deelnemers vijf keer per dag, durende drie dagen, cortisol via speciale speekselstaafjes.
Al deze onderzoeken werden voorafgaande aan de trainingen afgenomen, direct na  8 weken training, en na 4 maanden follow-up.

Resultaten
De deelnemers in de MBSR training hadden voorafgaande aan de training een qua oppervlak gelijke ontstekingsflare als de controle groep, maar na de MBSR training een minder sterke ontstekingsflare dan de controle groep.
Kijkend over de 8 weken is de TNF-alfa na de stress test na 8 weken training in beide groepen groter, tussen de groepen geen verschil.
De hoogte van de cortisol reactie op de stresstest neemt na de training af, maar er is geen verschil tussen de groepen.
De hoek van daling in de curve in de de dagelijkse cortisol respons neemt na de MBSR training sterker toe dan na de controle training, en is na follow-up op 4 maanden significant geworden. Het is bekend dat een sterkere daling van cortisol na ontwaken gunstig is voor de mentale en fysieke gezondheid.
Algemene mentale symptomen,  angst, depressie of boosheid  verminderen na 8 weken significant in beide groepen, maar er is geen verschil tussen de groepen. Ook de fysieke symptomen verminderen maar ook nu is er geen verschil tussen de groepen.
Hoe meer minuten men thuis oefende des te groter was de afname in de dagelijkse cortisol respons.
Opvallend was dat hoe meer de mindfulness groep thuis oefende des te groter de afname in TNF-alfa was tussen baseline en nameting, terwijl het aantal minuten thuis oefenen in de controle groep juist voor een toename in TNF-aflfa zorgde. Ten aanzien van IL-8 was dit patroon hetzelfde, maar niet significant.

Opmerking samenvatter
Dat zijn veel gegevens. Kort samenvattend kan men zeggen dat de mindfulness training en de actieve controle groep beide gunstige maar gelijke effecten tonen op fysieke en mentale symptomen. Belangrijk is echter dat de mindfulness groep het beter doet op het ‘kalmeren’ van de dagelijkse cortisol respons. Degene in de mindfulness groep die veel oefenen bereiken een sterkere daling van ontstekingsmediatoren.
Al met al toont dit onderzoek dat zowel mindfulness als ‘andere’ werkzame trainingen gunstig zijn voor het fysieke- en mentale welzijn, maar dat mindfulness meer specifiek bepaalde aspecten van de ontstekingsreactie beïnvloedt. Voor fysiotherapeuten is dit een belangrijk gegeven. Mindfulness is daarmee een kanshebber om de chronische onstekingsprocessen bij musculoskeletale problematiek, wat te dempen. Als men dit combineert met bijvoorbeeld stoppen met roken en gezonde voeding dat zijn er gunstige randvoorwaarden gecreëerd voor herstel via meer traditioneel fysiotherapeutische interventies.